Lotniczy pocisk rakietowy R-3S

R-3 (oznaczenie fabryczne K-13) – radziecki pocisk rakietowy przeznaczony do zwalczania celów powietrznych na krótkich dystansach, naprowadzany termicznie lub półaktywnym systemem radiolokacyjnym, w zależności od odmiany. Zaprojektowano go na bazie pozyskanych amerykańskich pocisków AIM-9B "Sidewinder". W nomenklaturze NATO konstrukcje rodziny K-13 noszą oznaczenie AA-2 Atoll. Pociski R-3/R-13 były szeroko używane, głównie przez Związek Radziecki i kraje członkowskie Układu Warszawskiego.

Historia powstania konstrukcji

We wrześniu i październiku 1958 roku, w czasie II Kryzysu w Cieśninie Tajwańskiej podczas walk powietrznych, samoloty Republiki Chińskiej wystrzeliły w kierunku MiG-ów kilka pocisków rakietowych AIM-9B "Sidewinder", które nie trafiły w cel i nie eksplodowały lecz spadły na terytorium chińskie. Istnieje również historia mówiąca, iż pierwszy kompletny egzemplarz rakiety „Sidewinder” wpadł w ręce Rosjan po bezpośrednim trafieniu chińskiego myśliwca MiG-17 przez pocisk wystrzelony z należącego do sił powietrznych Tajwanu F-86 „Sabre”, który nie eksplodował, ale wbił się w kadłub MiG-a i został odzyskany po jego wylądowaniu.

Pod szkłem na dziobie pocisku R-3S widoczne lustro czujnika termicznego TGS-13 oraz element radiatora głowicy naprowadzania na podczerwień.

Po pozyskaniu pocisku "Sidewinder", radzieckie biura konstrukcyjne OKB-134 i NII-2 rozpoczęły prace badawcze zmierzające do opracowania podobnego uzbrojenia, lub skopiowania konstrukcji amerykańskiej. Zdobyty pocisk posiadał wiele innowacji technologicznych nieznanych w Związku Radzieckim, będąc jednocześnie prostym w produkcji i użytkowaniu. W porównaniu do „Sidewindera”, radzieckie pociski kierowane były bardzo skomplikowane, a ich produkcja pochłaniała wiele cennych surowców. System naprowadzania na podczerwień amerykańskiego pocisku posiadał żyroskopy o dużo mniejszych rozmiarach niż analogiczne radzieckie, a system kierowania był doskonalszy.


Głowica bojowa pocisku R-3S o masie 11,3 kg. Na obwodzie widoczne stalowe obręcze, będące elementem wymuszonej fragmentacji, zwiększającej skuteczność.

Wersje pocisku

-  R-3 — w 1957 przyjęto propozycję budowy kopii pocisku AIM-9B „Sidewinder”. Zlecenie opracowania pocisku otrzymało biuro OKB-134, a głowicy naprowadzającej biuro CKB „Geofizyka”. W 1960 rozpoczęto produkcję seryjną pocisku oznaczonego jako R-3 (wyrób 310) lub K-13, zdolnego do skutecznego atakowania celów powietrznych tylko z tylnej półsfery oraz przy braku refleksów świetlnych i odbić pochodzących od słońca lub innych źródeł światła.

-  R-3S — w 1961 rozpoczęto produkcję seryjną pocisku R-13 (wyrób 310A), a w 1962 pod oznaczeniem R-3S (K-13A) przyjęto go do uzbrojenia samolotów MiG-21F-13 (samoloty MiG-21F były uzbrojone jedynie w dwa działka NR-30 oraz bomby lub pociski niekierowane w zasobnikach UB-16). Był to pierwszy radziecki kierowany pocisk rakietowy produkowany masowo, który jednak okazał się nieco gorszy od pierwowzoru. Do uchwycenia celu przez głowicę R-3S potrzeba było więcej czasu niż w przypadku „Sidewindera”. Zasięg pocisku wynosił do 8 km (amerykański oryginał - AiM-9B miał zasięg 3,7 km), a pułap przechwytywania od 1000m do 20 kilometrów. R-3S posiadał odłamkowo-burzącą głowicę bojową (odłamki tworzyły nacinane pierścienie wymuszonej fragmentacji). Jej wybuch był inicjowany zbliżeniowym zapalnikiem fotoelektrycznym.

- R-3R — opracowana w 1961 roku wersja pocisku do przechwytywania celów na dużych pułapach naprowadzana półaktywną głowicą radiolokacyjną, która została wprowadzana od 1966 roku na uzbrojenie samolotów MiG-21SM a później także na MiG-21bis. Pocisk został oznaczony jako R-3R (obiekt 320) i był zdolny do przechwytywania celów na pułapie do 21 kilometrów  do celu znajdującego się w odległości od 300 metrów do 15 km. Wersja ta została oznaczona w kodzie NATO jako AA-2B Advanced Atoll

-  R-3U — (od ros. Uczebnyj - czyli szkolny), treningowa wersja pocisku bez możliwości wystrzeliwania, wyposażona tylko w systemy naprowadzania. Służyła do ćwiczeń namierzania celu.

-  R-13M — opracowana pod koniec lat 60. wersja pocisku z bardzo czułą głowicą samonaprowadzającą chłodzoną ciekłym azotem i nowym, radiowym zapalnikiem zbliżeniowym oraz zwiększoną skutecznością zwalczania manewrujących celów.

-  R-13M1 — wersja zdolna do użycia w manewrowej walce powietrznej (wcześniejsze odmiany miały duże ograniczenia co do strefy odpalania dla skutecznego zwalczania celów).

Usterzenie ogonowe pocisku R-3S. W przekroju kadłuba widoczna struktura wewnętrzna silnika rakietowego oraz dysza wylotowa.

Pociski rakietowe rodziny R-3/R-13 były używane podczas wojny wietnamskiej od 1970 roku, oraz podczas konfliktu w Egipcie w 1973. Pociski tego typu, poza głównym użytkownikiem - ZSRR, dostarczano m.in. do takich krajów jak Afganistan, Algieria, Angola, Bangladesz, Białoruś, Chiny, Czechy, Egipt, Etiopia, Finlandia, Indie, Irak, Jemen, Jugosławia, Kambodża, Korea Północna, Kuba, Laos, Libia, Madagaskar, Mali, Mołdawia, Mozambik, Nigeria, Peru, Polska, Rumunia, Słowacja, Somalia, Sudan, Syria, Węgry, Wietnam.

Usterzenie tylne pocisku R-3S - zbliżenie na żyrolotki.

Obecnie pocisk nadal pozostaje na uzbrojeniu wielu mniej zamożnych krajów. Produkcję licencyjną prowadzono w Rumunii oraz w Chinach jako PL-2. Zmodyfikowane chińskie wersje pocisku oznaczono jako PL-3 i PL-5.

Kształt przedniego usterzenia pocisku R-3S widoczny z profilu

Foto i tekst : Jarosław Sobociński

***

Średnie działo samobieżne SU-85 
(numer inwentarzowy LMW-KI-2084)

Prezentowane w zbiorach Lubuskiego Muzeum Wojskowego w Drzonowie radzieckie średnie działo samobieżne to weteran walk o Środkowe Nadodrze. Walcząc w składzie 1493 pułku średnich dział samobieżnych 11. Samodzielnego Korpusu Pancernego uczestniczyło w operacji wiślańsko – odrzańskiej.  Po pokonaniu w ciągu 15 dni ponad 450 km, dotarło pod koniec stycznia na tereny dzisiejszego województwa lubuskiego. Tutaj  brało udział w walkach w okolicach Babimostu, Sulechowa, Świebodzina i Kunowic. Ta ostatnia miejscowość, przekształcona w  silnie umocnioną rubież broniącą dostępu do Frankfurtu nad Odrą, okazała się ostatnim punktem  szlaku bojowego pojazdu pancernego.

Wóz o numerze fabrycznym 403462 wyprodukowany został w końcu 1943 r. lub na początku 1944 r. w Zakładach Uralmaszzawod w Swierdłowsku na Uralu. Kadłub o grubości od 20 mm do 45 mm wykonany jest z walcowanych płyt pancernych spawanych elektrycznie. W przedniej płycie zamontowana jest 85 mm armata D-5 S, której jarzmo chroni masywna odlewana pancerna osłona.
.
Działo w czasie walk o Kunowice trafione zostało kilka razy pociskami kal. 75 mm. Na zdjęciu widoczne są przebicia pancerza tuż pod kopułą z pancerną osłoną peryskopu oraz w okolicach prawego zaczepu holowniczego. Prawdopodobnie jeden z pocisków trafił w przedni zbiornik paliwa doprowadzając do eksplozji, która spowodowała destrukcję wnętrza pojazdu, osadzenie podłogi oraz rozszczelnienia w miejscach spawów płyt pancernych. Widoczne są poszarpane elementy płyty oddzielającej przedział silnikowy od przedziału bojowego.Przedział silnikowy z 12 – cylindrowym widlastym dieslowskim silnikiem W-2-34 o mocy 500 KM.
.
Fot. Adam Zazula, 1994 r.
Po walkach działo zostało ustawione w Kunowicach, jako pomnik poległych 43 żołnierzy korpusu, którzy zginęli 3 lutego w bojach o Kunowice. Niestety w ostatnich latach przed przebazowaniem do LMW działo zostało pozbawione przez złomiarzy dodatkowych ogniw gąsienic, błotników i zapasowych zbiorników paliwa. Na zdjęciu widok zarośniętego pomnika tuż przed jego podróżą do Drzonowa.

Dane taktyczno – techniczne:
Masa bojowa: 29,2 t.
Napęd: silnik dieslowski W-2-34 o mocy 500 KM
Prędkość : 55 km/h
Zasięg: 150 km ( w terenie)

Uzbrojenie: armata wz. 1943 D-5 S kal. 85 mm z zapasem amunicji 48 naboi, dwa pistolety maszynowe PPS kal. 7, 62 mm, 24 granaty ręczne F-1, 5 ręcznych granatów przeciwpancernych

Załoga: 4 żołnierzy                                     

 Tekst i foto: B. Mościpan, T. Blachura

Pocisk rakietowy R-60
OKB"Mołnia"/GosMKB "Wympieł”, ZSRR 

Pocisk rakietowy R-60 klasy powietrze-powietrze, oznaczony w NATO AA-8 Aphid (z ang. mszyca) jest przeznaczony do zwalczania celów powietrznych na krótkich dystansach, w  warunkach manewrowej walki powietrznej. Naprowadzany jest termicznie - na źródło promieniowania podczerwonego - głównie na ciepło dyszy wylotowej silnika, jednak ze względu na bardzo czułą głowicę, możliwe jest także naprowadzanie na kontrast termiczny wytwarzany w powietrzu przez kadłub samolotu-celu. Pocisk ten był eksportowany do wielu krajów i nadal pozostaje w uzbrojeniu sił zbrojnych wielu państw.

Opracowanie pocisku rozpoczęto pod koniec lat 60-tych w biurze konstrukcyjnym NPO „Mołnia”, obecnie jest to GosMBK „Wympieł”.
Pierwszą wersję oznaczoną R-60T (AA-8 Aphid-A) wprowadzono do uzbrojenia w 1974 roku. Następnie do użytku wprowadzono
kolejno zmodyfikowane wersje R-60M i R-60MK.

R-60 jest jednym z najmniejszych pocisków klasy powietrze-powietrze na świecie. Jego całkowita masa wynosi 43,5 kg z czego 2,9 kg to głowica bojowa (później jej masę zwiększono do 3,7 kg). Posiada on radiowy zapalnik zbliżeniowy. Pocisk został opracowany wedle koncepcji uzupełniania się uzbrojenia na samolocie – tzn. gdy cel wychodzi z zasięgu działek pokładowych, jest już w strefie skutecznego zwalczania przez R-60 zaś w następnej kolejności cel mogą przejąć pociski R-73 a na jeszcze większej odległości rakiety R-27. W ten sposób pokryta jest cała strefa zagrożenia/ataku. Skuteczny zasięg R-60 zawiera się pomiędzy 300m a 8km, zaś zasięg maksymalny to około 10km przy atakowaniu celów na dużych wysokościach. Przed wprowadzeniem R-60 do użycia, w systemie uzbrojenia lotniczego Układu Warszawskiego była swoista „dziura”, gdy cel oddalając się nie był już w zasięgu działek a był jeszcze zbyt blisko, aby mógł być skutecznie przechwycony przez lotnicze pociski rakietowe. W państwach NATO taka swoista „martwa strefa” w uzbrojeniu istniała przez wiele lat i została zniwelowana w niewielkim stopniu dopiero przez opracowanie wersji pocisku „Sidewinder”, oznaczonej AIM-9 L/M, co stało się faktem niecałe 10 lat po wprowadzeniu do uzbrojenia R-60. Jednak ówcześnie najnowsza wersja „Sidewindera” nie była początkowo dostępna dla europejskich państw NATO, które nadal używały starszych AIM-9 D/E/J (radzieckim odpowiednikiem tych odmian „Sidewindera” był pocisk R-13M/M1).
Unowocześniona i wprowadzona w 1982 r. do uzbrojenia wersja pocisku R-60M (AA-8 Aphid-B) została wyposażona w chłodzony detektor podczerwieni o większej czułości i poszerzonym do 60° kątem śledzenia celu. Nowa wersja pocisku jest zdolna do atakowania z jeszcze mniejszej odległości (od około 200 m), posiada laserowy zapalnik zbliżeniowy oraz prętową głowicę bojową (której masę zwiększono do 3,7 kg), zawierającą 1,6 kg odłamków z ciężkiego metalu (zubożony uran) dla zwiększania zasięgu rażenia głowicy. Na wyposażenie polskiego lotnictwa weszła odmiana R-60MK (AA-8 Aphid–C), była użytkowana na samolotach MiG-21bis i MiG-23MF/UB a obecnie na Su-22M4/UM3K i MiG-29A/UB. 
Mały zasięg nie jest wadą a wręcz zaletą, bowiem R-60 zwalcza cele na najkrótszych dystansach, w strefie największej ich zwrotności, w której wcześniejsze lotnicze pociski rakietowe wykazywały najmniejszą skuteczność - pod ten wymóg został on skonstruowany. Aby móc spełnić te wymagające warunki, pocisk musiał być krótki, zwarty i lekki.

R-60 należy do pocisków  typu „wystrzel i zapomnij”, co oznacza, że po uchwyceniu celu przez głowicę i odpaleniu sam naprowadza się bez konieczności ingerencji pilota. Jest także określany mianem „super-manewrowy” - dotyczy to zwrotności pocisku, R-60 manewruje z przeciążeniami do 45G (czyli 45 razy więcej niż średnia wartość przyciągania ziemskiego). Istnieje przekonanie, iż w latach 80-tych i 90-tych nie było samolotu, który byłby w stanie uciec przed atakującym pociskiem R-60, jeśli znalazłby się w strefie skutecznego rażenia i zostałby namierzony przez jego głowicę.Detektor podczerwieni pocisku jest chłodzony ciekłym azotem aby zwiększyć czułość głowicy i jej skuteczność w walce. Cel dla pocisku R-60 może być naznaczony przez wskaźnik przezierny HUD lub poprzez celownik nahełmowy pilota (używany od 1989 roku także przez polskich pilotów MiG-29).

  Dane taktyczno-techniczne:

  - długość  2090 mm - 2140 mm 
  - średnica  120 mm
  - rozpiętość  390 mm
  - prędkość  2,7 Ma (około 3310 km/h)
  - masa pocisku 43,5 - 44,0 kg
  - masa głowicy 2,9 - 3,7 kg
  - typ głowicy bojowej - odłamkowo-burząca (prętowa)
  - zasięg od 200m do 10km
  

 Foto i tekst : Jarosław Sobociński

***

Ręczny karabin maszynowy Diektiariowa (rkm D)
(Zakłady Metalowe „Łucznik  w Radomiu, 1958 r.)

W przełomowym dla losów II w. św. roku 1943 Rosjanie opracowali nabój pośredni kal. 7,62 mm wz. 1943. Zdolność rażenia i skupienie amunicji nowego typu na dystansie 800 m (wystarczającego jeżeli chodzi o zasięg ręcznych karabinów maszynowych) skutkowały opracowaniem i wdrożeniem do produkcji seryjnej, oprócz karabinu i karabinka, także ręcznego karabinu maszynowego. Spośród kilku projektów wybrano konstrukcję Wasilija Diektiariowa, która – jako jedna z pierwszych zaprojektowana do strzelania nowym nabojem – weszła pod koniec lat czterdziestych na uzbrojenie Armii Radzieckiej pod nazwą RPD i pozostawała na jej wyposażeniu przez prawie dwie dekady.

            Rkm D to broń wzorowana na wcześniejszych opracowaniach znanego radzieckiego konstruktora, a jednocześnie nowatorska w swoich rozwiązaniach (zastosowanie nabojów pośrednich, zasilanie taśmowe z niewielkiego, szybko wymiennego magazynka bębnowego). Według instrukcji piechoty jest zasadniczą  bronią maszynową drużyny piechoty. Przeznaczony jest do niszczenia grupowych celów żywych odkrytych i zamaskowanych oraz ważnych celów pojedynczych na odległościach do 800 m, a także do zwalczania celów powietrznych na odległościach do 500 m. Broń obsługują celowniczy i amunicyjny. Działa na zasadzie wykorzystania energii gazów prochowych odprowadzanych z przewodu lufy, która jest niewymienna i chłodzona powietrzem. Strzela się z zamka otwartego i tylko ogniem ciągłym. Opinie o broni są skrajnie różne – od krytyki o zawodności i skłonności do zacięć po zachwalanie prostej obsługi, lekkości konstrukcji i sporej szybkostrzelności.

            Rkm D od 1957 r. produkowany był na licencji w Polsce w Radomiu i przez ponad dekadę używany był w naszej armii, kiedy to zastąpiony został przez ręczny karabin maszynowy Kałasznikowa (RPK).

numer inwentarzowy LMW-KI-71

Dane techniczne:

Kaliber 7,62 mm
Nabój 7,62 mm x 39
Długość broni 1040 mm
Długość lufy 521 mm
Szybkostrzelność praktyczna do 150 strz./min
Zasięg skuteczny ognia do 800 m
Masa broni bez amunicji 7,40 kg
Magazynek bębnowy z taśmą 100 naboi

Tekst i foto: Tadeusz Blachura