Lotniczy pocisk rakietowy R-3S

R-3 (oznaczenie fabryczne K-13) – radziecki pocisk rakietowy przeznaczony do zwalczania celów powietrznych na krótkich dystansach, naprowadzany termicznie lub półaktywnym systemem radiolokacyjnym, w zależności od odmiany. Zaprojektowano go na bazie pozyskanych amerykańskich pocisków AIM-9B "Sidewinder". W nomenklaturze NATO konstrukcje rodziny K-13 noszą oznaczenie AA-2 Atoll. Pociski R-3/R-13 były szeroko używane, głównie przez Związek Radziecki i kraje członkowskie Układu Warszawskiego.

Historia powstania konstrukcji

We wrześniu i październiku 1958 roku, w czasie II Kryzysu w Cieśninie Tajwańskiej podczas walk powietrznych, samoloty Republiki Chińskiej wystrzeliły w kierunku MiG-ów kilka pocisków rakietowych AIM-9B "Sidewinder", które nie trafiły w cel i nie eksplodowały lecz spadły na terytorium chińskie. Istnieje również historia mówiąca, iż pierwszy kompletny egzemplarz rakiety „Sidewinder” wpadł w ręce Rosjan po bezpośrednim trafieniu chińskiego myśliwca MiG-17 przez pocisk wystrzelony z należącego do sił powietrznych Tajwanu F-86 „Sabre”, który nie eksplodował, ale wbił się w kadłub MiG-a i został odzyskany po jego wylądowaniu.

Pod szkłem na dziobie pocisku R-3S widoczne lustro czujnika termicznego TGS-13 oraz element radiatora głowicy naprowadzania na podczerwień.

Po pozyskaniu pocisku "Sidewinder", radzieckie biura konstrukcyjne OKB-134 i NII-2 rozpoczęły prace badawcze zmierzające do opracowania podobnego uzbrojenia, lub skopiowania konstrukcji amerykańskiej. Zdobyty pocisk posiadał wiele innowacji technologicznych nieznanych w Związku Radzieckim, będąc jednocześnie prostym w produkcji i użytkowaniu. W porównaniu do „Sidewindera”, radzieckie pociski kierowane były bardzo skomplikowane, a ich produkcja pochłaniała wiele cennych surowców. System naprowadzania na podczerwień amerykańskiego pocisku posiadał żyroskopy o dużo mniejszych rozmiarach niż analogiczne radzieckie, a system kierowania był doskonalszy.


Głowica bojowa pocisku R-3S o masie 11,3 kg. Na obwodzie widoczne stalowe obręcze, będące elementem wymuszonej fragmentacji, zwiększającej skuteczność.

Wersje pocisku

-  R-3 — w 1957 przyjęto propozycję budowy kopii pocisku AIM-9B „Sidewinder”. Zlecenie opracowania pocisku otrzymało biuro OKB-134, a głowicy naprowadzającej biuro CKB „Geofizyka”. W 1960 rozpoczęto produkcję seryjną pocisku oznaczonego jako R-3 (wyrób 310) lub K-13, zdolnego do skutecznego atakowania celów powietrznych tylko z tylnej półsfery oraz przy braku refleksów świetlnych i odbić pochodzących od słońca lub innych źródeł światła.

-  R-3S — w 1961 rozpoczęto produkcję seryjną pocisku R-13 (wyrób 310A), a w 1962 pod oznaczeniem R-3S (K-13A) przyjęto go do uzbrojenia samolotów MiG-21F-13 (samoloty MiG-21F były uzbrojone jedynie w dwa działka NR-30 oraz bomby lub pociski niekierowane w zasobnikach UB-16). Był to pierwszy radziecki kierowany pocisk rakietowy produkowany masowo, który jednak okazał się nieco gorszy od pierwowzoru. Do uchwycenia celu przez głowicę R-3S potrzeba było więcej czasu niż w przypadku „Sidewindera”. Zasięg pocisku wynosił do 8 km (amerykański oryginał - AiM-9B miał zasięg 3,7 km), a pułap przechwytywania od 1000m do 20 kilometrów. R-3S posiadał odłamkowo-burzącą głowicę bojową (odłamki tworzyły nacinane pierścienie wymuszonej fragmentacji). Jej wybuch był inicjowany zbliżeniowym zapalnikiem fotoelektrycznym.

- R-3R — opracowana w 1961 roku wersja pocisku do przechwytywania celów na dużych pułapach naprowadzana półaktywną głowicą radiolokacyjną, która została wprowadzana od 1966 roku na uzbrojenie samolotów MiG-21SM a później także na MiG-21bis. Pocisk został oznaczony jako R-3R (obiekt 320) i był zdolny do przechwytywania celów na pułapie do 21 kilometrów  do celu znajdującego się w odległości od 300 metrów do 15 km. Wersja ta została oznaczona w kodzie NATO jako AA-2B Advanced Atoll

-  R-3U — (od ros. Uczebnyj - czyli szkolny), treningowa wersja pocisku bez możliwości wystrzeliwania, wyposażona tylko w systemy naprowadzania. Służyła do ćwiczeń namierzania celu.

-  R-13M — opracowana pod koniec lat 60. wersja pocisku z bardzo czułą głowicą samonaprowadzającą chłodzoną ciekłym azotem i nowym, radiowym zapalnikiem zbliżeniowym oraz zwiększoną skutecznością zwalczania manewrujących celów.

-  R-13M1 — wersja zdolna do użycia w manewrowej walce powietrznej (wcześniejsze odmiany miały duże ograniczenia co do strefy odpalania dla skutecznego zwalczania celów).

Usterzenie ogonowe pocisku R-3S. W przekroju kadłuba widoczna struktura wewnętrzna silnika rakietowego oraz dysza wylotowa.

Pociski rakietowe rodziny R-3/R-13 były używane podczas wojny wietnamskiej od 1970 roku, oraz podczas konfliktu w Egipcie w 1973. Pociski tego typu, poza głównym użytkownikiem - ZSRR, dostarczano m.in. do takich krajów jak Afganistan, Algieria, Angola, Bangladesz, Białoruś, Chiny, Czechy, Egipt, Etiopia, Finlandia, Indie, Irak, Jemen, Jugosławia, Kambodża, Korea Północna, Kuba, Laos, Libia, Madagaskar, Mali, Mołdawia, Mozambik, Nigeria, Peru, Polska, Rumunia, Słowacja, Somalia, Sudan, Syria, Węgry, Wietnam.

Usterzenie tylne pocisku R-3S - zbliżenie na żyrolotki.

Obecnie pocisk nadal pozostaje na uzbrojeniu wielu mniej zamożnych krajów. Produkcję licencyjną prowadzono w Rumunii oraz w Chinach jako PL-2. Zmodyfikowane chińskie wersje pocisku oznaczono jako PL-3 i PL-5.

Kształt przedniego usterzenia pocisku R-3S widoczny z profilu

Foto i tekst : Jarosław Sobociński

***