(Królewska Pruska Fabryka Karabinów Spandau, 1916 r.)
numer inwentarzowy LMW-KI-3084

Druga połowa XIX w. to nowa epoka w rozwoju broni palnej – zarówno krótkiej jak i długiej. Doświadczenia amerykańskiej wojny secesyjnej, wojny austriacko-pruskiej oraz wojny francusko-pruskiej spowodowały definitywną rezygnację z broni odprzodowej z zamkiem kapiszonowym. Armie europejskie powszechnie przezbrojono w broń odtylcową iglicową z nabojem w łusce metalowej, w której spalany był proch bezdymny oparty na nitrocelulozie dający znikomą ilość nagaru. Umożliwiło to skuteczne zmniejszanie kalibru w strzeleckiej broni palnej. Jednocześnie rozwiązano problem szybkostrzelności i celności karabinów wprowadzając – umieszczony w środku ciężkości broni – magazynek pudełkowy napełniany za pomocą pięcionabojowego ładownika. Nowe wynalazki wykorzystano po raz pierwszy w stworzonym przez specjalną komisję niemieckim karabinie wz. 1888 strzelającym nowym nabojem z łuską bez kryzy i pociskiem z rdzeniem ołowianym w płaszczu stalowym z koszulką ze stopu metali miękkich. Przyjęty on został na uzbrojenie armii cesarskich Niemiec w ostatniej dekadzie XIX w.

Nowa broń – pośpieszna odpowiedź Niemców na karabin francuski wz. 1886 – nie była konstrukcją zbyt udaną. Na dodatek na przełomie XIX i XX w. swych lat dożywały, przestarzałe już wówczas, czarnoprochowe Mausery wz. 1871/84 kal. 11 mm. W związku z tym konstruktorzy firmy Mauser nieustannie prowadzili próby i doświadczenia skutkujące wypuszczaniem coraz to nowych lub udoskonalonych modeli karabinów i karabinków – głównie na zamówienia z zagranicy (Belgia, Hiszpania, Turcja, Argentyna). Finalnie powstała konstrukcja niemal doskonała – wz. 1898, która w wielu odmianach i wariantach pozostawała w uzbrojeniu do drugiej połowy XX w. nie tylko w Niemczech, ale i w wielu innych krajach Europy, Azji i Ameryki. Stała się tym samym jednym z najszerzej używanych i najbardziej znanych karabinów na świecie. Tylko w cesarskich Niemczech do 1918 r. w państwowych i prywatnych wytwórniach karabinów (Oberndorf, Gdańsk, Spandau, Erfurt, Amberg) powstało 5 milionów sztuk broni tego wzoru.

Karabin Mauser wz. 1898 to broń o lufie gwintowanej z czterema bruzdami prawoskrętnymi, pryzmatyczną muszką oraz wydatnym celownikiem ramieniowo-krzywiznowym wyskalowanym na odległość od 400 m do 2000 m. Lufa wkręcona jest w komorę zamkową, na której wybite są oznaczenia wytwórni, rok produkcji, numer seryjny oraz oznaczenie wzoru broni. W komorze zamkowej swoją pracę wykonuje zamek tłokowy, ślizgowo-obrotowy, czterotaktowy z trzema ryglami i z rączką prostą z gałką. Lufa z komorą zamkową osadzone są w długim łożu z kolbą wykonanymi z drewna orzechowego lub bukowego. Łoże zakończone jest od przodu obsadą do bagnetu z wydrążonym kanałem na wycior prętowy. Przymocowane jest ono do lufy dwoma bączkami – przednim z haczykiem i tylnym ze strzemiączkiem do mocowania pasa nośnego. Na lufie krótka, drewniana nakładka. Kolba z szyjką i chwytem półpistoletowym wzmocniona jest płaską, stalową stopką. Po obu stronach kolby znajdują się „gniazda” pomocne przy rozbieraniu zamka. W łożu pod zamkiem osadzone jest urządzenie spustowe, dwuoporowe z językiem chronionym kabłąkiem oraz magazynek pudełkowy o pojemności 5 naboi. Karabin przystosowany jest już do strzelania nową amunicją kal. 7,92 mm „IS” z pociskiem ostrołukowym wprowadzoną do służby w 1905 r.

Oceniając Mausera wz. 1898 stwierdzić należy ogólnie, że była to bardzo dobra i nowoczesna broń odznaczająca się wytrzymałością i niezawodnością działania, dużą szybkostrzelnością praktyczną w połączeniu z łatwością ładowania z łódki taśmowej oraz dobrą celnością i niewielkim odrzutem. Mankamentem była wrażliwość na zanieczyszczenia ze względu na małe tolerancje współpracujących części. Nie dziwi więc fakt, że – tak jak wcześniej wspomniano – karabiny (i karabinki) Mauser wz. 1898 w wielu odmianach i wariantach przez całe dekady pozostawały w uzbrojeniu wielu krajów Europy, Azji i Ameryki (ponad 20 państw). Po zakończeniu I wojny światowej część państw podjęła się produkcji Mauserów w nowo utworzonych zakładach wytwarzających długą broń palną. Tak było w Czechosłowacji w Państwowej Fabryce Broni w Brnie. Tak też było w Polsce, gdzie latem 1922 r. w Państwowej Fabryce Karabinów w Warszawie ruszyła produkcja karabinów (i karabinków) Mauser wz. 1898. Za bazę służyły tu maszyny, urządzenia i zapasy surowca przeniesione z niemieckiej fabryki karabinów w Gdańsku. Ogółem do 1939 r. w fabryce w Warszawie, a od 1936 r. w Fabryce Broni w Radomiu wyprodukowano około 680 tys. karabinów i karabinków systemu Mauser wz. 1898, wz. 1898a, wz. 1929.

Karabin Mauser wz. 1898 o numerze broni 742 jest egzemplarzem zgodnym numerycznie i jest jedną z 5 sztuk broni tego wzoru w drzonowskiej kolekcji. Ujawniono go w tarcie remontu poddasza poniemieckiego domu w jednej z miejscowości na terenie województwa lubuskiego. Przekazany został do zbiorów muzeum latem 2018 r. przez Komendę Wojewódzką Policji w Gorzowie Wlkp.

Dane taktyczno-techniczne:
Kaliber 7,92 mm
Nabój 7,92 mm x 57
Prędkość wylotowa pocisku 895 m/s
Długość broni 1250 mm
Długość lufy 740 mm
Szybkostrzelność 15 strz./min
Masa broni bez amunicji 4,1 kg
Magazynek na 5 naboi

Tekst i zdjęcia: Tadeusz Blachura