Eksponat czerwca 2020

Ciągnik artyleryjski Mazur D-350

(Zakłady Mechaniczne Łabędy, 1960-1961 r.)

numer inwentarzowy LMW-KI-713

Jednymi z najważniejszych pojazdów wojskowych używanych do wsparcia zadań bojowych były gąsienicowe ciągniki artyleryjskie przystosowane do holowania ciężkich armat i haubic oraz transportu przeznaczonej dla nich amunicji. Pod koniec II wojny światowej i przez kilkanaście lat po jej zakończeniu Wojsko Polskie używało ciągników obcej proweniencji m.in. radzieckich JA-12, S-65 i S-80 Staliniec, amerykańskich HD-7W, Caterpillar D-7 oraz sporadycznie niemieckich gąsienicowych RSO i półgąsienicowych SdKfz 9 Famo, Opel Maultier. W latach 50. XX w. rozpoczęto też prace nad rodzimą konstrukcją ciągnika półgąsienicowego SG-10 opartego na bazie samochodu ciężarowego Star 20. Pojazdu nie wdrożono jednak do produkcji seryjnej.

W 1958 r. w Zakładach Mechanicznych Łabędy uruchomiono licencyjną produkcję czołgów pierwszej generacji T-54A. W czasie jej trwania rozpoczęto też przygotowania do podjęcia produkcji gąsienicowych ciągników artyleryjskich. Ta polska konstrukcja nazwana Mazur D-350, po licznych próbach poligonowych prototypów, skierowana została do produkcji seryjnej. Oparta ona była w 3/4 na elementach produkowanego w Łabędach czołgu T-54A. Pozwoliło to na unifikację części umożliwiając ich bezproblemowe dostarczanie wojsku, ułatwienie napraw oraz obniżenie kosztów produkcji.

Montaż ciągników Mazur D-350 odbywał się w ZM Łabędy, do których podwozia i zawieszenia dostarczała Huta Stalowa Wola, a silniki wysokoprężne W-54 Zakłady Mechaniczne PZL-Wola. Produkcja trwała jednak tylko dwa lata (1960-1961). Z linii montażowych zjechało około tysiąca Mazurów, które w ramach unifikacji uzbrojenia wojsk Układu Warszawskiego zastąpione zostały produkowanymi od 1962 r. na radzieckiej licencji ciągnikami ATS-59. 1/3 ciągników wyeksportowano w latach 60. i na początku 70. XX w. do Czechosłowacji i Północnego Wietnamu. Reszta zasiliła Wojsko Polskie, gdzie używane były do końca lat 70. XX w. Natomiast w ewidencji zapasów nienaruszalnych wykazywane one były jeszcze dekadę później – autor na początku lat 90. XX w. widział w jednostce wojskowej Dobre nad Kwisą w pełni wyposażone Mazury, a także czołgi T-34-85 przygotowane do złomowania.

Mazur D-350 był szybkobieżnym ciągnikiem gąsienicowym używanym w jednostkach artylerii ciężkiej z przeznaczeniem do holowania sprzętu artyleryjskiego – głównie haubicoarmat wz. 1937 (ML-20) kal. 152 mm oraz ciężkich armat polowych wz. 1931/37 (A-19) kal. 122 mm. Rzadziej holował armaty przeciwlotnicze KS-19 kal. 100 mm oraz przyczepy ze sprzętem radiolokacyjnym.

Mazury ciągnące haubicoarmaty wz. 1937 kal. 152 mm  (Nasze ludowe. Wydawnictwo MON, Warszawa 1963)

Ciągnik Mazur D-350  o numerze fabrycznym 3520730 i numerze rejestracyjnym UAK 5422 (pierwotnie błędnie odczytano z asygnaty numer UAŁ 5422 i taki numer naniesiono na drzwi pojazdu ) przekazany został do muzeum wiosną 1986 r. z JW 5575 Głogów (5. Pomorska Brygada Artylerii Armat).

Dane techniczne:

Masa 13,5 t
Silnik wysokoprężny W-54 o mocy 350 KM
Prędkość max. 53 km/h
Zasięg po drodze 540 km
Zużycie paliwa po drodze 97 l / 100 km
Kabina zamknięta metalowa dziewięciomiejscowa
Wyciągarka o uciągu 17 t

Tekst i zdjęcia (Mazur po remoncie w 2010 r.):
Tadeusz Blachura

Wóz zabezpieczenia technicznego WZT-1 /Zakłady Bumar-Łabędy w Gliwicach/ 1970-1978

nr inw. LMW-KI-2032

Doświadczenia II wojny światowej oraz okresu powojennego wykazały potrzebę stworzenia pojazdów specjalnych, które będą służyły do ewakuacji unieruchomionych czołgów i innego rodzaju ciężkiego sprzętu wojskowego. Początkowo do tego celu wykorzystywano wysłużone pojazdy bojowe, na których mocowano specjalistyczne wyposażenie. Z czasem rozpoczęto tworzenie wozów ewakuacyjnych dedykowanych do konkretnego typu pojazdów bojowych oraz opartych o ich konstrukcję – co ułatwiało zarówno ich produkcję jak i późniejsze utrzymanie. Prócz zadań ewakuacyjnych i naprawczych miały one również pozwalać na wykonywanie prostych prac inżynieryjnych.

Polska, pod koniec lat 60. XX w. na potrzeby obsługi produkowanych już wówczas czołgów T-54 i T-55, zakupiła od Rosjan licencję na wóz BTS-2. Na podstawie otrzymanej dokumentacji stworzono rodzimy odpowiednik przyjęty do wojska pod nazwą WZT-1, produkowany w Zakładach Bumar Łabędy w Gliwicach. Gliwickie WZT-1 powstawały w latach 1970-78, początkowo w oparciu czołg T-55, a następnie T-55A. Na liniach produkcyjnych zastąpione zostały przez następną wersję pojazdu -WZT-2. Z wojska wycofywane były przeważnie w latach 90. XX w. Część z nich zaadoptowano na podwozia do wyrzutni rakiet typu Newa, część przekazano kolei, kilka- kilkanaście znajduje się dziś w muzeach i kolekcjach prywatnych.

WZT-1 składa się z przedziału kierowania, w którym znajduje się miejsce dla 3 członków załogi – dowódcy, mechanika-kierowcy i mechanika oraz przedziału napędowego, w którym obok silnika znajduje się bębnowa wyciągarka. Od niej na zewnątrz pojazdu wyciągnięta została lina holownicza, której prowadzenie i rozwijanie ułatwiają rolki zamontowane z tyłu kadłuba. Wyciągarka o mocy uciągu 750 kN mogła ciągnąć pojazdy o masie nawet 75 t! By nie zerwać liny należało w tym celu założyć trzypasmowe zblocze. Do zakotwiczenia wozu w trakcie używania wyciągarki służył lemiesz umieszczony z tyłu kadłuba. Z tyłu kadłuba zamocowano jeszcze amortyzowany zaczep holowniczy.

Dodatkowo pojazd wyposażono w obrotowy żuraw o udźwigu do 3 t, wyciągarkę ręczną oraz skrzynię transportową, w której przewożono m.in. złożony komin ewakuacyjny RT-2, przeznaczony do pokonywania przeszkód wodnych czy części zamienne do naprawianych czołgów. Na burtach przewożono również wszystko to, co ułatwiało pracę w trudnym terenie, a więc m. in. komplet niezbędnych narzędzi, zblocza, liny, haki, brechy, piłę, drewnianą belkę oraz tzw. ostrogi, które montowano na gąsienicach w celu ich poszerzenia i zwiększenia mobilności pojazdu w grząskim terenie.

Do samoobrony służył przede wszystkim zamontowany na obrotowej podstawie przy włazie dowódcy wielkokalibrowy karabin maszynowy DSzK kal. 12,7 mm o donośności skutecznej określanej na 1500-2000 m do celów naziemnych i 2000 m do celów powietrznych. Dodatkowo wewnątrz przedziału kierowania przewożono ręczny granatnik przeciwpancerny RPG-7 oraz 12 szt. granatów F-1. Do obrony służyła także termiczna aparatura dymotwórcza TAD, która pozwalała na stworzenie zasłony dymnej. Pojazd wyposażony był również w urządzenia przeciwpożarowe i dostosowany był do działania w terenie skażonym chemicznie lub bronią atomową i pokonywania przeszkód wodnych do głębokości 5 m.

Prezentowany na zdjęciach egzemplarz o numerze seryjnym T44A307A trafił do Muzeum w Drzonowie w 1993 r., a przekazany został przez JW 1606, a więc dowództwo ówczesnej
5. Dywizji Zmechanizowanej z Gubina.

Dane techniczne:

Masa własna - 31,6 t
Długość - 7,10 m
Szerokość - 3,27 m;
Napęd - silnik dieslowski W-55, 4-suwowy, widlasty, 12-cylindrowy o mocy 580 KM
Prędkość - 50 km/h
Zasięg - 470 km
Uzbrojenie - wielkokalibrowy karabin maszynowy DSzK kal. 12,7 mm, ręczny granatnik przeciwpancerny RPG-7
Załoga - 3 żołnierzy

Tekst i zdjęcia: Błażej Mościpan

Zdjęcie archiwalne: T. Szczerbicki, Pojazdy Ludowego Wojska Polskiego, Czerwonak 2014

***

Lotniczy szczelinowy aparat fotograficzny

ASzczAFA-5M
(LMW-KI-2964)

Lotniczy aparat fotograficzny ASzczAFA-5M jest automatycznym, dwuobiektywowym aparatem szczelinowym sterowanym odległościowo. Aparat umożliwia wykonywanie zdjęć w dzień z wysokości od 90 do 600 m i przy prędkości lotu od 500 do 1200 km/h. Należy zaznaczyć, że konstrukcja aparatu pozwala na jego użytkowanie do wysokości 1200 m, która w przypadku zasobnika typu „D” jest ograniczona zakresem pracy radiowysokościomierza małych wysokości RW-UM, służącym do korygowania jego pracy.

Aparat ASzczAFA-5M ze zdjętym panelem ogrzewanych tęczowych filtrów światła

W aparacie szczelinowym, w odróżnieniu od aparatu wykonującego zdjęcia klatkowe, odbywa się ciągłe naświetlanie przesuwającej się błony fotograficznej przez stale otwartą szczelinę. Umożliwia to fotografowanie terenu bez stref braku pokrycia i otrzymanie negatywu w formie taśmy, bez podziału na klatki.

Aparat ASzczAFA-5M  - widoczne dwa obiektywy ORION 1a,
u dołu panel  ogrzewanych filtrów światła w widoku od spodu.

Komplet aparatu ASzczAFA-5M składa się z części kamero-kasetowej, części obiektywowej, przyrządu sterującego, bloku sterowania, wzmacniacza elektromaszynowego UDM-150A oraz pokrowca ocieplającego. Część kamero-kasetowa służy do zabezpieczenia filmów przed niepożądanym naświetleniem oraz zapewnia ich przewijanie. Każda z dwóch błon fotograficznych przewijana jest w oddzielnym mechanizmie transportującym.

W aparacie ASzczAFA-5M wykorzystuje się automatyczną synchronizację prędkości przesuwania błony fotograficznej z prędkością ruchu obrazu optycznego terenu. Synchronizacja oparta jest na metodzie pośredniej obserwacji prędkości ruchu obrazu terenu, przez ciągły pomiar prędkości i wysokości lotu samolotu w czasie fotografowania. Prędkość przesuwania błony fotograficznej regulowana jest w zakresie od 30 do 300 mm/s. Każda błona przesuwa się nad „własną” szczeliną ekspozycyjną znajdującą się w płaszczyźnie ogniska obiektywu aparatu. Szerokość szczelin ekspozycyjnych regulowana jest automatycznie, w zależności od ustalonego czasu naświetlania i prędkości przesuwania błon fotograficznych. Czas naświetlania jest ustawiany pokrętłem na przyrządzie sterującym przed lotem.

Zbliżenie na obiektyw ORION 1a, F=200 mm, 1:6,3

Część obiektywowa składa się z dwóch obiektywów Orion-1a z przysłonami tęczowymi, filtru świetlnego oraz mechanizmu zdalnej regulacji przysłon. Każdy z obiektywów umożliwia fotografowanie na jednej błonie fotograficznej o szerokości 19 cm.

Blok sterowania zawiera dwa podstawowe układy automatycznej regulacji aparatu. Pierwszy z nich układ sterowania prędkością przewijania błon fotograficznych zapewnia synchronizację prędkości przewijania błon fotograficznych z prędkością ruchu obrazu optycznego fotografowanego terenu w zależności od prędkości i wysokości lotu samolotu. Prędkość przewijania błony fotograficznej jest proporcjonalna do prędkości i odwrotnie proporcjonalna do wysokości lotu. Drugi z układów reguluje szerokość szczelin ekspozycyjnych, zapewniając - przy zmianie prędkości przewijania błon fotograficznych - stały czas ich naświetlania.

Układ ogrzewania i wentylacji. W celu zapewnienia odpowiednich warunków pracy wyposażenia fotograficznego - zwłaszcza podczas lotu na dużych wysokościach - w zasobniku zastosowano układ ogrzewania i wentylacji. Po włączeniu wyłącznika „OGRZEWANIE” na pulpicie sterującym ogrzewane są: aparaty A-39 (A-39M), przyrządy sterujące aparatami oraz aparat ASzczAFA-5M. Jednocześnie włączone zostają wentylatory DW-3. Praca wentylatorów zapobiega wilgotnieniu szyb w oknach aparatów fotograficznych.

Umiejscowienie aparatu ASzczAFA-5M w zasobniku rozpoznawczym typu "D".
W głębi samolot MiG-21R przenoszący tego typu zasobnik pod kadłubem.

W celu zabezpieczenia aparatów fotograficznych przed zanieczyszczeniem podczas kołowania wszystkie obiektywy zabezpieczone są oszkleniem oraz zasłonkami otwieranymi na czas fotografowania. Otwieranie i zamykanie zasłonek umożliwiają przełączniki ASzczAFA, kolejno – NEUTRALNIE – PIONOWE – PERSPEKTYWICZNE umieszczone na pulpicie sterującym zasobnikiem. Otwarcie zasłonek sygnalizuje zielona lampka „ZASŁONKI”.

Zbliżenie na aparat AszczAFA-5M we wnętrzu zasobnika typu "D"

Aparat ASzczAFA-5M wykorzystuje się do fotografowania pionowego wąskich obiektów liniowych z małej wysokości (np. obiekty terenowe – rzeki, drogi ale także przemieszczające się kolumny sprzętu wojskowego). Wysokość fotografowania od 90 m do 600 m, przy prędkości lotu od 500 do 1200 km/h. Szerokość fotografowanego terenu L=5H (czyli 5 razy wysokość lotu). Maksymalna długość terenu fotografowanego aparatem ASzczAFA-5M wynosi 142H (czyli 142 razy wysokość lotu). Można więc sfotografować w sposób ciągły pasmo terenu o długości od 12,8 km do 85,2 km i szerokości od 450 m aż do 3 km. Parametry te oznaczają, iż minimalny odcinek terenu – 12,8 km, można sfotografować w czasie od 38 do 92 sekund, zaś maksymalny, czyli ponad 85 km w czasie od 256 sekund (4min 27sekund) do 613 sekund (10min 22sekundy).

Tekst opracowano na podstawie fabrycznej instrukcji obsługi aparatu ASzczAFA-5M oraz materiału p. Adama Wyderko.

Fotografie i opracowanie tekstu: Jarosław Sobociński

***

Pistolet P-64

(Zakłady Metalowe „Łucznik” w Radomiu, 1970 r.)

numer inwentarzowy LMW-KI-2009

Na przełomie lat 1957/1958 rozpisano konkurs na następcę pistoletu TT wz. 1933 dla Wojska Polskiego i Milicji Obywatelskiej. Broń miała być zasilana nowym nabojem kal. 9 mm x 18, miała posiadać mechanizm spustowy z samonapinaniem, a także małą masę i gabaryty. Do konkursu stanęły trzy zespoły konstrukcyjne, w tym pracownicy Centralnego Badawczego Poligonu Artyleryjskiego w Zielonce. Ostatecznie pistolet opracowany przez ten zespół wygrał konkurs. Od pierwszych liter nazwisk jego członków narodziła się nieoficjalna nazwa nowej broni – CZAK.

Pistolet P-64 po licznych testach prototypu, sprawdzających niezawodność działania i wytrzymałość części, przyjęto w 1965 r. do uzbrojenia Wojska Polskiego i organów porządku publicznego. Był etatową bronią oficerów i podoficerów oraz pracowników Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Rok później ruszyła w Radomiu jego produkcja seryjna, która trwała do 1977 r. i która zamknęła się liczbą 190 tys. egzemplarzy CZAK-a. W Wojsku Polskim jednym z pierwszych jego odbiorców była 6. Pomorska Dywizja Powietrznodesantowa, która latem 1968 r. w ramach operacji „Dunaj” tłumiła w Czechosłowacji Praską Wiosnę. Przydzielono jej wtedy 335 egzemplarzy nowej broni.

P-64 to pierwszy po II wojnie światowej polski pistolet samopowtarzalny wytwarzany seryjnie. Działa na zasadzie odrzutu zamka swobodnego. Lufa osadzona na stałe z czterema bruzdami prawoskrętnymi i owiniętą wokół niej sprężyną powrotną. Mechanizm uderzeniowy typu kurkowego z kurkiem obrotowym odkrytym. Mechanizm spustowy pozwala na strzelanie z odciągniętego kurka lub z samonapinania. Z lewej strony zamka znajduje się obrotowy bezpiecznik skrzydełkowy ze zwalniaczem napiętego kurka. Nad iglicą umieszczono prętowy wskaźnik obecności naboju w komorze nabojowej. Stałe przyrządy celownicze składają się z muszki, wymiennej dobieranej szczerbinki i wyregulowane są na odległość około 25 m. Zasilanie odbywa się z jednorzędowego magazynka pudełkowego z bocznymi oknami kontrolnymi ilości amunicji zakończonego kopytkiem z tworzywa sztucznego.
CZAK jest niewielki, lekki i wykonany na bardzo dobrym poziomie jakościowym. Jednocześnie charakteryzuje się dużym, twardym odrzutem, krótką linią celowania, zbyt krótkim chwytem pistoletowym, a co za tym idzie magazynkiem o niewielkiej pojemości. Silna sprężyna powrotna utrudnia szybkie przeładowanie broni, a twarda sprężyna uderzeniowa wymaga użycia dość dużej siły podczas strzelania z samonapinania.

Prezentowany na zdjęciach P-64 o numerze seryjnym S0740 to egzemplarz szkolny z okrągłą główką kurka z wczesnego okresu produkcji. Przekazany został do muzeum wiosną 1993 r. z JW 1951 w Nowogrodzie Bobrzańskim. W komplecie jest kabura z 1972 r. wyprodukowana przez Zakład Artykułów Skórzanych w Tomaszowie Mazowieckim.

Dane techniczne:

Kaliber 9 mm
Nabój 9 mm x 18
Prędkość wylotowa pocisku 305 m/s
Długość broni 160 mm
Długość lufy 84,6 mm
Zasięg skuteczny ognia 25 m
Masa broni bez amunicji 620 g
Magazynek na 6 nabojów

Tekst i zdjęcia: Tadeusz Blachura

***