Moździerz pułkowy wz. 1938/43

(Zakład nr 172 w Permie, II w. św.)

numer inwentarzowy LMW-KI-112

Prace nad skonstruowaniem moździerza kal. 120 mm prowadzono w ZSRR w latach 30. XX w. w Specjalnym Biurze Konstrukcyjnym nr 4 pod kierunkiem B. I. Szawyrina. Pierwsze egzemplarze nowej broni trafiły na uzbrojenie Armii Czerwonej na początku 1939 r. Wykorzystano je później w bojach z Japończykami i Finami. W dniu agresji III Rzeszy na ZSRR w arsenale Rosjan było około 3 tysięcy moździerzy kal. 120 mm. W 1943 r. zespól konstruktorów pod kierunkiem A. A. Kotowa poddał moździerze modernizacji. Powstał w ten sposób jeden z najlepszych systemów broni tego typu, który wykorzystywany był przez wiele armii świata jeszcze długo, długo po zakończeniu II wojny światowej.

Moździerz wz. 1938/43 to broń nieautomatyczna zbudowana z następujących elementów: niewzmocnionej, gładkościennej lufy z zamkiem i nakręconym bezpiecznikiem przed podwójnym załadowaniem, dwunożnej podpory lufy z osłabiaczem odrzutu i mechanizmami – podniesieniowym, kierunkowym i poziomowania, płyty oporowej, podwozia i przyrządów celowniczych. Moździerz odpalano za pomocą linki spustowej z wykorzystaniem mechanizmu kurkowego lub klasycznie przez nakłucie spłonki opadającego pocisku przez zablokowaną iglicę. Broń przemieszczano na krótkie odległości siłą mięśni obsługi lub holowano za lekkim pojazdem z prędkością do 35 km/h.

Opisywany wzór broni służył do obezwładniania i niszczenia siły żywej oraz środków ogniowych przeciwnika, jego punktów obserwacyjnych oraz drewnianych schronów bojowych. Przeznaczony był również do zadymiania i oświetlania pola walki. Wykorzystywano do tego celu całą gamę ubrzechwionych pocisków z ładunkami zmiennymi – odłamkowe, odłamkowo-burzące – żeliwne i stalowe (na zdjęciu), dymne, zapalające, agitacyjne, chemiczne. Do celowania stosowano początkowo proste celowniki MP-41, MP-42, a później uniwersalny celownik MPM-44 (na zdjęciu) i kolimator działowy K 1.

Moździerze kal. 120 mm w 1943 r. wprowadzono również na uzbrojenie Wojska Polskiego
w ZSRR. Trafiły one do 1. Brygady Moździerzy (etatowo 144 sztuki), samodzielnych pułków moździerzy (etatowo 36 sztuk w pułku) oraz plutonów moździerzy w batalionach piechoty. Wspierały swoim ogniem działania naszych wojsk na froncie wschodnim niemal we wszystkich większych bitwach. Po wojnie (w latach 1951-1953) produkowane były na licencji radzieckiej w Zjednoczonych Zakładach „Archimedes” we Wrocławiu pozostając w uzbrojeniu Wojska Polskiego aż do końca lat 90. XX w.

Moździerz trafił do muzeum w Drzonowie latem 1980 r. z JW 1282 w Jastrzębiu Śląskim.
Zajęcia praktyczne  w plutonie moździerzy kal. 120 mm (2. Sudecki Pułk Moździerzy, 1946 lub 1947 r.) fot. zbiory LMW Drzonów

Dane techniczne:

Kal. 120 mm

Masa bojowa 275 kg

Ciężar pocisku ~16 kg

Prędkość wylotowa pocisku 272 m/s

Donośność od 450 m do 5700 m

Szybkostrzelność  do 15 strz./min

Obsługa 5 żołnierzy

Tekst i zdjęcia: Tadeusz Blachura

***

Eksponat maja – czołg T-72 A

Czołg średni/podstawowy T-72 A, Zakłady Mechaniczne Bumar - Łabędy Gliwice, 1985 r., nr inw. LMW-KI-2981

Tym razem w cyklu eksponat miesiąca przybliżymy Państwu nasz najnowszy pancerny nabytek. Pozyskany w grudniu 2015 r. czołg (do muzeum trafił z JW w Czarnem), który bardzo szybko stał się muzealną wizytówką.

Czołg T-72 został wprowadzony na uzbrojenie wojsk radzieckich w pierwszej połowie lat 70. XX w., jednak jego konstrukcja w znacznej mierze zakorzeniona jest jeszcze w poprzedniej dekadzie, kiedy to opracowano bardzo podobny czołg T-64. Mimo to w chwili powstania T-72 był nowoczesnym środkiem bojowym, o dużej manewrowości, charakterystycznej niskiej sylwetce i pochyłym pancerzu (co utrudniało trafienie i jego przebicie) oraz dobrze uzbrojonym przede wszystkim w armatę 2A46 kal. 125 mm. Co ważne, dzięki zastosowaniu automatycznego ładownika załogę czołgu stanowiło jedynie trzech żołnierzy (dowódca, działonowy oraz kierowca mechanik). Stosunkowo tania w produkcji konstrukcja, o dużej podatności na modernizacje sprawiła, że czołgi te bardzo licznie wykorzystywane są w wielu armiach świata do dziś.

Czołgi T-72 (z różnym skutkiem) bojowo wykorzystywane były w Libanie w 1982 r., w Zatoce Perskiej w 1991 r., w Czeczeni w latach 1994-96 oraz 1999-2000, w czasie wojny w Iraku w 2003 r., a w ostatnich latach również w Syrii i na Ukrainie. Zwłaszcza ich użycie w pierwszych trzech wymienionych wyżej konfliktach sprawiło, że dziś w powszechnej opinii czołgi te uważane są za zdecydowanie słabsze od konstrukcji zachodnich oraz podatne na ostrzał z broni przeciwpancernej. Rzeczywistość jest jednak zdecydowanie bardziej zniuansowana, co dobrze oddaje choćby artykuł J. Wolskiego pt. „Czołgi rodziny T-72 w konfliktach zbrojnych” (Nowa Technika Wojskowa nr 6/2016).

Polska licencję na produkcję wersji  eksportowej tego czołgu oraz pierwszych 10 egzemplarzy tzw. wzorcowych zakupiła w 1977 r. Produkcję uruchomiono w zakładach Bumar-Łabędy w 1981 r. kiedy to jeszcze montowano czołgi na dostarczonych do Polski gotowych podzespołach. Od następnego roku wozy te powstawały już w kraju od podstaw (poza armatą, którą sprowadzano z Czechosłowacji – pełnej licencji na produkcję czołgu nie otrzymał żaden kraj ówczesnego Układu Warszawskiego). Łącznie w latach 1981 – 1991 (od 1991 produkowano już polską modernizację tego czołgu, a więc PT-91) gliwickie taśmy produkcyjne opuściło ok. 750 szt. „siedem dwójek”. W chwili powstania tego artykułu na stanie WP pozostawało przeszło 250 szt. tych czołgów, głównie w wersji M1 oraz M1D.

Drzonowski egzemplarz wyprodukowano w 1985 r. jako jeden z partii 183 wozów oznaczonych przez producenta jako T-72 M, a przez Wojsko Polskie jako T-72 A. Swoją służbę rozpoczął w 1986 r. w 2. Batalionie Czołgów z 68. Pułku Zmechanizowanego. W 1990 r. przeniesiony został na stan 2. Batalionu Czołgów z 5. Pułku Zmechanizowanego, a w 1995 r. trafił do 6. Brygady Pancernej, gdzie wykorzystywany był do 2005 r. Rok później mocno zużyty wóz po przejechaniu 2246 km i przepracowanych 720 motogodzinach trafił do tzw. rezerwy taktycznej, a następnie do Agencji Mienia Wojskowego jako sprzęt 5. kategorii. Przez ten czas przy czołgu nie prowadzono żadnych prac remontowych, ani bieżącej obsługi.

W 2018 r. czołg został poddany konserwacji przez Muzeum Atena w Skwierzynie. Przywrócono mu wówczas sprawność techniczną oraz odnowiono malowanie. Po powrocie do Drzonowa jego bieżącą obsługę zapewniają wolontariusze. Pierwszy pokaz dla publiczności przeprowadzony został 15.08.2018 r. na Wielkim Pikniku Niepodległościowym i spotkał się wówczas z olbrzymim entuzjazmem naszych zwiedzających.

Dane techniczne:

Załoga: 3 osoby

Masa: 41 t

Silnik: dwunastocylindrowy W-46, wielopaliwowy o mocy 780 KM

Prędkość maks.: 60 km/h

Uzbrojenie: armata 2A46 kal. 125 mm, 1 WKM NSW kal. 12,7 mm, 1 km PKT kal. 7,62 mm

Szybkostrzelność: 8 strz./min.

Wyposażenie: celownik działonowego TPD-K1, noktowizor TPN-1-49-23,  przyrząd obserwacyjny dowódcy TKN-3, radiostacja R-123, system łączności wewnętrznej R-124

Tekst: Błażej Mościpan

zdjęcia: Błażej Mościpan, Paweł Pochocki

Eksponat kwietnia 2019

Działko GSz-23
(LMW-KI-1929)

Działko GSz-23 (konstruktorzy Griaziew i Szipunow) – to dwulufowe działko automatyczne kalibru 23 mm, skonstruowane w ZSRR jako pokładowe uzbrojenie strzeleckie samolotów. Zostało wprowadzone do uzbrojenia w 1965 roku, zastępując działko NR-23. Oparte jest na konstrukcji opracowanej w 1916 roku przez niemieckiego inżyniera Karla Gasta, pracującego dla firmy Vorwerk. Jej ideą było przeładowywanie jednej lufy działka przy pomocy energii gazów prochowych po wystrzale z drugiej lufy. Takie rozwiązanie zapewnia wysoką szybkostrzelność, przy jednoczesnej prostocie konstrukcji.

„Karabin maszynowy Gast działał w oparciu o zasadę krótkiego odrzutu lufy. Istotą tego systemu było zdwojenie luf i połączenie ich zamków wahliwym ramieniem, w ten sposób,
iż odrzut zamka jednej lufy przeładowywał drugą. Broń strzelała z zamka zamkniętego.
Po założeniu magazynków, strzelec odciągał rączkę zamkową, co powodowało odciągnięcie zamka, który w drodze powrotnej pobierał nabój, wprowadzał go do komory nabojowej,
w końcowej fazie ruchu napinając sprężynę iglicy i zwalniając rączkę zamkową, która nie poruszała się podczas strzelania.”

  Mimo doskonałej konstrukcji i dużej szybkostrzelności, broń systemu Gasta nie doczekała się wielu zastosowań i w okresie I wojny światowej jej rozwój zarzucono. W owym czasie, przy niewielkich prędkościach lotu samolotów, zbyt duża szybkostrzelność nie była konieczna, była wręcz pewnego rodzaju wadą, wymagała bowiem zabrania dużej ilości amunicji, która stanowiła ciężar pogarszający właściwości lotne delikatnych, płócienno-drewnianych ówczesnych konstrukcji.

O rozwiązaniu konstrukcyjnym Gasta przypomniano sobie w ZSRR po II wojnie światowej.
W USA w podobnym okresie konstruowano i rozwijano wielolufowy system Gatlinga, który był jednak bardziej skomplikowany i zdecydowanie cięższy.

 Próby państwowe działka GSz-23 na ziemi przeprowadzono w 1958 r., zaś w 1959 roku próby w powietrzu. Kilka miesięcy później, po opracowaniu dokumentacji, rozpoczęto jego produkcję w zakładach im. Diegtariewa. W pierwszych latach użytkowania na jaw wyszły problemy konstrukcyjne, uznano także, iż zbyt niska jest jego żywotność. Dopracowanie zajęło kilka lat, toteż broń oficjalnie została przyjęta na wyposażenie dopiero w 1965 roku.

Działko posiada dwie lufy, lecz poza zespołem lufa-zamek wszystkie elementy (mechanizm dosyłania naboi, system przeładowania pironabojem, elektrospust etc.) są pojedyncze, co sprawia, iż sumaryczna masa broni jest zbliżona do działek jednolufowych. Użycie naprzemiennego ładowania daje wysoką szybkostrzelność, dodatkowo powiększoną przez zastosowanie specjalnych przyspieszaczy w konstrukcji automatyki. Wersja GSz-23Ł różni się zamontowanym hamulcem wylotowym, zmniejszającym siłę odrzutu.

  
Działko tego typu stanowiło integralne uzbrojenie strzeleckie samolotów myśliwskich MiG-21M i odmian późniejszych oraz MiG-23 wszystkich wersji. Zastosowano je także w gondoli GP-9 przeznaczonej dla MiG-21PF/PFM oraz w zasobniku SPPU-22, który mogły przenosić samoloty Jak-28PM, Su-15TM, Su-17M/2/3/4, Su-20, Su-22M/2/3/4 oraz Jak-38. Wykorzystano je także w stanowiskach ogonowych bombowców Tu-22, Tu-95, morskich patrolowych Tu-142, transportowych Ił-76 oraz Ił-78. Śmigłowiec bojowy Mi-24D/W/P przenosił zasobniki UPK-23-250 mieszczący działko GSz-23. Późniejsza wersja, Mi-24WP miała na stałe zamontowaną obrotową wieżyczkę strzelecką typu NPPU-23 również z działkiem GSz-23 – praktyczne doświadczenia wojny w Afganistanie wykazały, że ciężki śmigłowiec szturmowy potrzebuje silniejszego uzbrojenia strzeleckiego niż pierwotnie zastosowany cztero-lufowy karabin maszynowy JaKB kalibru 12,7 mm działający w systemie rewolwerowym.

Dane taktyczno-techniczne działka GSz-23

Kaliber - 23 mm
długość - 1500 mm, (GSz-23Ł – 1537 mm)
wysokość - 168 mm
szerokość - 165 mm
długość lufy - 1000 mm
masa - 50 kg, (GSz-23Ł - 51 kg)
szybkostrzelność teoretyczna - 3000-3400 strz./min

nabój  - 23 mm × 115 mm
prędkość wylotowa pocisku - 715 m/s
masa pocisku - 173 g

Tekst i foto: Jarosław Sobociński

Pistolet maszynowy Sten Mk. II

(Royal Small Arms Factory  Enfield, 1942 r. – 1944 r.)
numer inwentarzowy LMW-KI-911

 Na początku II wojny światowej armia brytyjska nie posiadała w swoim arsenale pistoletów maszynowych. Jednak bolesne doświadczenia z walk we Francji w maju i czerwcu 1940 r. uzmysłowiły konieczność posiadania broni tego rodzaju. Aby nadrobić stracony czas postanowiono skonstruować broń maksymalnie uproszczoną, przeznaczoną do szybkiej, masowej produkcji. Podjęła się tego zadania firma Royal Small Arms Factory w Enfield, gdzie głównym konstruktorem był inżynier Harold Turpin. Za model wyjściowy przyjęto sprawdzone niemieckie MP-38 i MP-40 strzelające amunicją kal. 9 mm x 19 Para. Prototyp pistoletu maszynowego przedstawiono w styczniu 1941 r., a po skróconych próbach i testach  - w czerwcu tego roku - rozpoczęto jego produkcję seryjną. Od pierwszych liter nazwisk - Shepperd (oficer odpowiedzialny za projekt), Turpin (główny konstruktor) oraz Enfield (siedziba wytwórni) wzięła się nazwa nowego pistoletu maszynowego - Sten.

 
Produkcją Stenów zajęły się trzy zakłady - w Enfield, Tyseley, Fazakerley. Później ograniczoną produkcję uruchomiono także w Kanadzie, Australii i Nowej Zelandii. Od połowy 1941 r. do końca 1945 r. wyprodukowano 3 mln 750 tys. sztuk wszystkich jedenastu wzorów Stena - broni dziwacznej, niekształtnej, prymitywnej i szkaradnej, ale prawie tak samo skutecznej jak niemieckie MP-38 i MP-40.
 

Prosta konstrukcja Stena pozwalająca produkować go niemal w każdych warunkach, z dostępnych materiałów i w wielkich ilościach za niską cenę stała się inspiracją do podjęcia jego produkcji w warsztatach konspiracyjnych okupowanej Europy. W samej Polsce produkcją Stenów zajmowały się 23 wytwórnie, w tym ta najsłynniejsza - Fabryka Łóżek i Sprzętu Szpitalnego Konrada Jarnuszkiewicza w Warszawie. Poza stolicą działały wytwórnie w Krakowie, Skarżysku-Kamiennej, Suchedniowie, Radomiu. Szacuje się, że od 1943 r. wyprodukowano w nich nieco ponad 2 tys. sztuk pistoletów maszynowych Sten w odmianie Mk. II.

Sten to broń działająca na zasadzie odrzutu zamka swobodnego. Zasilana jest z dwurzędowego magazynka pudełkowego mieszczącego 32 naboje. Magazynki to jedna ze słabych stron tej broni - mocna sprężyna podajnika utrudnia ładowanie, a drobna deformacja szczęk magazynka powoduje zacięcia. Do komory zamkowej przyspawane są stałe przyrządy celownicze - celownik przeziernikowy i muszka. Pod komorą zamkową (w obudowie) osadzony jest mechanizm spustowy składający się z języka spustowego, dźwigni spustowej, szyny spustowej ze sprężyną oraz przełącznika rodzaju ognia. Łatwo odłączana od broni kolba nie posiada chwytu pistoletowego i wykonana jest z giętych profili stalowych.
 

Pistolet maszynowy Sten Mk. II o numerze broni F083925 trafił do zbiorów muzeum w Drzonowie na początku 1986 r. z JW 2596 Żurawica.

Dane techniczne:

Kaliber 9 mm
Nabój 9 mm x 19 Para
Długość broni 762 mm
Długość lufy 197 mm
Szybkostrzelność teoretyczna 540 strz./min.
Zasięg skuteczny ognia 180 m
Masa broni z amunicją 3,4 kg
Magazynek pudełkowy na 32 naboje

Tekst i zdjęcia: Tadeusz Blachura 

***