Szabla węgiersko-polska

LMW-KI-2819

Szabla węgiersko-polska to najstarszy typ szabli w Polsce, który wszedł do użycia w kraju za panowania króla Stefana Batorego i był powszechnie wykorzystywany zwłaszcza w drugiej połowie XVI i w XVII w. Szabla ta wykształciła się w Polsce bezpośrednio pod wpływem węgierskim, tam z kolei pod wpływem orientalnym – głównie tureckim i perskim. Szable tego typu produkowane były w Polsce, choć najczęściej wykonywano je ze sprowadzanych z zachodu gotowych głowni. Na przestrzeni lat jej produkcji wykształciło się w kraju kilka jej typów (dr Włodzimierz Kwaśniewicz wyróżnia jej cztery zasadnicze typy), mimo to wykazują one znaczną jednolitość technologiczno-funkcjonalną, co może wskazywać na to iż były wytwarzane seryjnie.

Miały one uniwersalne zastosowanie, analiza ikonograficzna pozwala stwierdzić, że wykorzystywane były zarówno przez piechotę jak i husarzy, pancernych czy jazdę lekką. Fakt ten oraz dość długi okres ich użycia pozwalają domniemywać, że musiały ich powstać znaczne ilości, idące w dziesiątki tysięcy sztuk. Mimo to, do dnia dzisiejszego zachowało się ich stosunkowo niewiele. W polskich zbiorach muzealnych jest ich kilkadziesiąt egzemplarzy, największy i najciekawszy zbiór tych szabel posiada Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

Szabla polsko-węgierska podobnie jak jej odpowiedniki z Turcji i Węgier dobrze nadawała się do mocnego, przełamującego cięcia, gorzej sprawdzała się w fechtunku. Prócz bojowych – prostych pod względem konstrukcyjnym jak i zdobniczym form – powstawały także szable ozdobne, które z dumą nosiła przy pasie szlachta i magnateria.

Rękojeść tych szabel zwykle pozostawała otwarta, jednak w późniejszych jej egzemplarzach wprowadzono łańcuszek (widoczny na opisywanym tu egzemplarzu), który umożliwiał zawieszenie broni na przegubie i zwolnienie jej do szybkiego wykonania innej czynności w walce. Trzon rękojeści drzonowskiej szabli wykonany jest z drewna, nacięty w 22 poziome karby i obciągnięty ciemnobrązową skórą. Górna część chwytu odgięta jest na zewnątrz i wzmocniona nałożonym, metalowym kapturkiem z wycięciami. Jelec krzyżowy z rozszerzającymi się końcówkami z czterema długimi i wąskimi wąsami po obu stronach. Na jednym z wąsów znajduje się paluch (oczko na gruby palec), który to ułatwia posługiwanie się bronią.

Głownia stalowa z wydatną krzywizną i z jedną wąską strudziną przygrzbietową  i jedną szerszą zanikającą na wysokości pióra. Na głowni (tuż pod wąsem) z lewej strony wybita punca: w owalu biegnący pies? (wilk pasawski?), a nad nim słabo czytelne litery aN?. Szable polsko-węgierskie chowane były w szerokich pochwach, obciągniętych brązową lub czarną skórą z żelaznymi, ażurowymi okuciami.

 Dł. całkowita prezentowanej szabli:  935 mm, szer. głowni u nasady 35 mm, waga: 0,7 kg.

Porter Łukasza Opalińskiego (malarz nieznany, ok. 1640 r.) z szablą polsko-węgierską, zbiory Muzeum Narodowego w Krakowie, fot. https://zbiory.mnk.pl/pl/galerie-tematyczne/16/katalog/268513

Tekst: Błażej Mościpan

Zdjęcia: Marzena Radio

Bibliografia i źródła:

Karta inwentarzowa eksponatu LMW-KI-2819

Kwaśniewicz W., Leksykon broni białej i miotającej, Warszawa 2003
Kwaśniewicz W., Pięć wieków szabli polskiej, Warszawa 1993
Nadolski A., Polska broń. Broń biała, Wrocław 1974
Zabłocki W., Cięcia prawdziwą szablą, Warszawa 1989
Żygulski Z. jun., Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu, Warszawa 1982

***