Eksponat lipca 2020

Lotniczy Aparat Fotograficzny AFA-39

Lotniczy aparat fotograficzny AFA A-39 był i nadal jest jednym z najpopularniejszych urządzeń umożliwiających realizowanie zadań rozpoznawczych w lotnictwie. Choć jego walory  techniczne nie są obecnie na najwyższym poziomie (mając na uwadze kamery lotnicze zastosowane w wyspecjalizowanych strategicznych samolotach rozpoznawczych USA, ZSRR/Rosji, Francji, Wielkiej Brytanii i wielu innych), to jednak są wystarczające do realizacji dziennych misji przy dobrej pogodzie. Aparat AFA-39 powstał w Kazańskich Zakładach Optyczno-Mechanicznych w ZSRR na przełomie lat 50. i 60. XX wieku. Znalazł szerokie zastosowanie na wielu różnych typach samolotów a także w specjalistycznych zasobnikach rozpoznawczych. Przez kilka dekad stanowił podstawowy element rozpoznawczych odmian polskich samolotów. Był integralną częścią wyposażenia konstrukcji SB Lim-2A, Lim-5R, czy Lim-6bisR zaś do dziś jest wykorzystywany w samolotach TS-11 „Iskra”.

Jest to automatyczny aparat sterowany za pomocą wiązki elektrycznej. Skonstruowany został do wykonywania zdjęć w dzień z wysokości od 130m do 5000m oraz przy prędkości lotu w granicach od 500 km/h  do 1500 km/h. W szczególnych przypadkach, w określonych warunkach, aparat może wykonywać zdjęcia z pułapu do 10 000 m.

Aparat AFA A-39 składa się z trzech podstawowych podzespołów - kamery, części obiektywowej oraz kasety z błoną filmową. Kamera w swoim wnętrzu ma umieszczoną między innymi, migawkę szczelinową i roletę ochronną. Czas naświetlania migawką szczelinową ze stałą szczeliną, jest regulowany a jego nastawy uzyskuje się przez zmianę prędkości ruchu rolety migawki. Dostępne czasy naświetlania ustalone na zakresy 1/730s, 1/1270s lub 1/1820s ustawia się za pomocą pokrętła. Roleta ochronna umieszczona w dolnej części korpusu kamery wykonana jest z jedwabnego, gumowanego płótna. Zabezpiecza ona błonę fotograficzną przed naświetleniem podczas napinania migawki. Część odpowiadająca za jakość fotografii składa się z obiektywu typu „Uran 27” o ogniskowej 100 mm, jego zewnętrznej osłony oraz filtra polaryzacyjnego lub opcjonalnie szkła ochronnego. W osłonie obiektywu znajduje się pierścień służący do ustawiania przysłony obiektywu. Kaseta z błoną filmową formatu 8 cm, posiada mechanizmy przewijania i wyrównania błony oraz chroni błonę fotograficzną przed niepożądanym naświetleniem. W górnej części kasety znajduje się silnik elektryczny typu MA-30 o mocy 25W i regulowanej prędkości obrotowej sięgającej maksymalnie 10 000 obr/min. Służy on do napędu mechanizmów aparatu czyli szybkiego napinania migawki, przewijania i wyrównywania błony a także do odsłaniania i zasłaniania specjalnej ochronnej rolety.

Wnętrze aparatu AFA-39. Egzemplarz pochodzi z samolotu TS-11 "Iskra" bis DF
nr fabryczny 3H-12-32, wyprodukowanego w dniu 17 maja 1975 roku

W celu zapewnienia optymalnych warunków pracy mechanizmów aparatu, zwłaszcza
w warunkach niskich temperatur występujących na dużych wysokościach, aparat AFA-39 posiada pięć grzejników elektrycznych, które utrzymują właściwą temperaturę pracy obiektywu, filtra świetlnego, szpul z błoną fotograficzną (ochrona przed zacinaniem się), rolety migawki oraz rolety ochronnej. Grzejnik filtra polaryzacyjnego umieszczony jest pomiędzy nim i pierwszą soczewką obiektywu, chroniąc powierzchnie optyczne przed „zamgleniem”. Oporowy element grzejny (drut wolframowy) umieszczony jest w polu widzenia obiektywu. Grzejniki sterowane są przez trzy termoregulatory TR-4 utrzymujące temperaturę w zakresie od +3°C do +30°C.

 
Pojedynczy aparat AFA-39 ma ograniczone możliwości rozpoznawcze, przyjrzyjmy się jednak, jakie możliwości daje zastosowanie zespołu tego typu aparatów, na przykładzie zasobnika rozpoznania fotograficznego typu „D” stosowanego na samolotach MiG-21R.

Spośród trzech różnych możliwości użycia tego zasobnika, dwie przewidują wykorzystanie wyłącznie aparatów AFA-39. Pierwszy zespół stanowią dwa aparaty tego typu umieszczone w dolnej przedniej części zasobnika, pochylone w dół o 30 stopni. Przeznaczone są głównie do wykonywania zdjęć perspektywicznych w czasie lotu na wysokości od 125m do 280m nad ziemią. Fotografowanie można wykonywać przy prędkościach od 500 km/h do 1100 km/h. Wykorzystując możliwości tego zespołu aparatów można sfotografować pas terenu o długości od 10,87 km do 21,75 km (przy wysokości lotu 125m) i od 24,36 km do 48,72 km (przy wykonywaniu lotu na wysokości 280m). W pierwszym przypadku, przy prędkości lotu 500 km/h  pilot wykona misję (zadanie) fotografowania w czasie od 78 sekund do 156 sekund, w drugim zaś od 175 sekund do 350 sekund. Natomiast przy maksymalnej prędkości lotu przewidzianej do realizacji fotografowania perspektywicznego czyli 1100 km/h, czas realizacji zadania, a więc przebywania samolotu nad celem skraca się dla lotu na wysokości 125m do zakresu od 35 do 71 sekund zaś przy locie na wysokości 280m, od 79 do 159 sekund.

 
Zespół dwóch aparatów AFA-39 do zdjęć perspektywicznych

Za pomocą drugiego zespołu - cztery aparaty AFA-39 (3xA-39 i 1xA-39M), mieszczącego się w tylnej części zasobnika typu „D”, prowadzono fotografowanie pionowo-boczne. Można było je realizować w zakresie wysokości lotu od 130m nad ziemią do 5000m (w określonych przypadkach do 10 000 m) oraz z prędkościami lotu od 500 km/h do 1500 km/h, a więc także wysokimi naddźwiękowymi. Ta grupa aparatów pozwala na fotografowanie dużego obszaru terenu, zależnego od wysokości lotu, z jakiej zadanie jest wykonywane. Dla minimalnej wysokości lotu przewidzianej do fotografowania tą grupa aparatów, czyli 130m, rozpoznać można pas terenu o szerokości 650m i długości 19,5 km zaś przy wysokości lotu 5000m, jest to pas terenu o szerokości 25 km i długości 750 km. Przy prędkości 500 km/h, wykonanie zadania w pierwszym przypadku trwało by od 140 sekund do 5395 sekund (czyli 90 minut). Przy maksymalnej prędkości 1500km/h, zadanie to byłoby wykonane w czasie od 47 sekund do 1798 sekund (czyli 30 minut).

Zespół czterech aparatów AFA-39 (trzy A-39 i jeden A-39M) do wykonywania
zdjęć pionowo-bocznych

Powyższe wyliczone parametry pozwalają w szerszy sposób zapoznać się z możliwościami i walorami lotniczego aparatu fotograficznego AFA-39, stosowanego tak w grupach jak i jako pojedynczego elementu wyposażenia rozpoznawczego. Aparat był stosowany na samolotach typu Jak-25, Su-7, Su-17, Su-22, Su-24, MiG-21 a także polskiej produkcji SB Lim-2A, Lim-5R, Lim-6bisR oraz TS-11 "Iskra".

Tabela danych technicznych aparatu AFA-39 pochodząca z instrukcji zasobnika rozpoznawczego typu "D" (niektóre dane uśrednione, np. wartości czasów naświetlania w stosunku do danych faktycznych)

Aparat AFA-39 pracuje przy temperaturach od -60 do +60 stopni Celsjusza i przy maksymalnej wilgotności powietrza 98%, napięcie zasilania 27 V, masa kompletnego aparatu, gotowego do użycia – 8 kg, błona filmowa – minimum 200 klatek na taśmie, film o szerokości 80 mm („Izopanchrom” typ 17 lub „Izopanchrom” typ 22), pole widzenia 54°, przysłony 1/1820, 1/1270, 1/730, interwały fotografowania:
0,7; 2; 4; 8; 16 sekund.

Tekst: Jarosław Sobociński
Wszystkie foto: Jarosław Sobociński

***