57 mm samoczynna armata przeciwlotnicza S-60 wz. 1950, Zakłady Mechaniczne
w Tarnowie, l. 1958-64, nr inw. LMW-KI-485

Armata skonstruowana została w drugiej połowie lat 40. XX w. w biurze konstrukcyjnym Wasilija Grabina. Przeznaczona została do zwalczania samolotów i śmigłowców nieprzyjaciela, a także celów zrzucanych na spadochronach oraz do zwalczania ogniem na wprost celów naziemnych i nawodnych. Na uzbrojenie Armii Radzieckiej weszła w 1950 r., w tym samym roku rozpoczęła się jej masowa produkcja. Armata eksportowana była do wielu krajów, kilka z nich (w tym Polska) otrzymały na jej produkcję licencję, a jej bezlicencyjną kopię produkowano również w Chinach.

W Wojsku Polskim działa S-60 pojawiły się pod koniec lat 50. XX w. i zastępowały one lub uzupełniały armaty plot. kal. 37 mm. Ich wdrażanie do armii znacznie przyspieszyło rozpoczęcie w 1958 r. licencyjnej produkcji w Tarnowie. W 1961 r. na stanie pułków artylerii przeciwlotniczej znajdowało się już 140 armat tego typu. Stanowiły one podstawowe wyposażenie przeciwlotnicze do końca lat 80. XX w., a nieliczne egzemplarze, po modernizacji służą w naszej armii do dziś. W 2016 stanowiły uzbrojenie dwóch dywizjonów Marynarki Wojennej. W serwisie youtube dostępnych jest kilka nagrań ze współczesnych strzelań poligonowych, link do jednego z nich: https://www.youtube.com/watch?v=kOpncmTBsPY&t=5s

Armaty wz. 1950 po raz pierwszy wykorzystano najprawdopodobniej już w czasie Wojny Koreańskiej. Z sukcesami stosowane były w Wietnamie. Bojowo wykorzystywane były i są do dziś także na Bliskim Wschodzie, gdzie często instalowano je na różnego rodzaju podwoziach tworząc improwizowane działa samobieżne. W ZSRR jej zmodernizowana, podwójnie sprzężona wersja (S-68) została zabudowana w samobieżnym dziale przeciwlotniczym ZSU-57-2 (pojazd opisywany był już w cyklu eksponat miesiąca, link: http://www.muzeum.drzonow.eu/index.php/eksponat-wrzesnia-2017 )

Przelicznik artyleryjski PUAZO-6-60, zbiory Lubuskie Muzeum Wojskowe

Armata była zasila z czteronabojowych łódek podawanych przez dwóch ładowniczych. Dobrze zgrana i przeszkolona obsługa mogła zapewnić strzelanie ogniem ciągłym, w trakcie którego w ciągu minuty lufę opuszczało 50 – 60 pocisków, tworząc trudną do przebrnięcia dla nisko lecących samolotów (także z psychologicznego punktu widzenia) ścianę ognia. Co ciekawe po oddaniu takiej salwy lufa armaty nagrzewała się nawet do temperatury 400 – 450 st. C. Podstawową amunicję przeciwlotniczą stanowiły naboje odłamkowe UOR-281U, zaś do celów naziemnych strzelano amunicją UBR-281U z pociskiem przeciwpancernym.

Baterię armat S-60 tworzyło od 6 do 8 dział (w Wojsku Polskim 6). W celu sprawnego kierowania ogniem oraz zwiększenia zasięgu skutecznego ognia, były one skomunikowane z radiolokatorem SON-9 oraz przelicznikiem artyleryjskim PUAZO-6-60. Przy zastosowaniu radiolokatora i przelicznika zasięg skuteczny ognia w pionie oceniano na 6000 m (mimo zasięgu teoretycznego podawanego na 8 000 m). Alternatywnie armaty mogły strzelać przy użyciu własnych celowników optycznych WK-3, co znacząco utrudniało przeciwnikowi wykrycie baterii, ale oczywiście zmniejszało zasięg skuteczny i celność prowadzonego ognia.

Prezentowana w artykule armata o numerze broni 1920 do muzealnej kolekcji trafiła w 1984 r. z JW w Krzystkowicach. To jedno z dwóch dział tego typu w drzonowskiej kolekcji. W pawilonie ekspozycyjnym prezentowana jest także lufa armaty S-60 z widocznym na zdjęciu fragmentem (w armacie zabudowanym) ze sprężyną powrotnika.

„Żołnierska powinność", Warszawa 1983 r.

Dane techniczne armaty S-60:
Donośność pionowa: 8000 m
Donośność pozioma: 12 000 m
Masa w położeniu bojowym: 4775 kg
Trakcja: motorowa
Prędkość holowania: 60 km/h
Szybkostrzelność teoretyczna (praktyczna): 100 – 120 strz./min (50-60 strz./min)
Czas przejścia w położenie bojowe: 1 – 2 min
Obsługa: 8 osób

Tekst i zdjęcia:
Błażej Mościpan

***