Eksponat października 2023

Zasobnik KMGU-2

 KMGU-2 to uniwersalny zasobnik kasetowy, skonstruowany w Związku Radzieckim w latach 70-tych i używany do dnia dzisiejszego. Można przypuszczać, iż jest używany obecnie w czasie wojny w Ukrainie przez obie strony konfliktu. Z założenia przeznaczony był do przenoszenia przez wiele różnych typów samolotów i śmigłowców. W Polsce mógł być stosowany do uzbrojenia samolotów Su-20, Su-22M4/UM3K oraz MiG-29 a także śmigłowców szturmowych Mi-24D/W.

KMGU-2 to tak zwany dispenser, czyli zasobnik mieszczący w środku różnego rodzaju amunicję: przeciwpiechotną, przeciwczołgową, miny-pułapki, etc. W tym typie zasobnika umieszcza się ją w pakietach w kasetach BKF. W każdym z nich może być umieszczona amunicja innego typu. Jest to podstawowa różnica między dispenserem a bombą kasetową, która jest zrzucana z samolotu jak typowa bomba lotnicza zaś w swoim wnętrzu z reguły zawiera jeden typ subamunicji.

Zasobnik KMGU-2 podwieszony pod kadłubem samolotu Su-22M4

KMGU-2 jest unowocześnioną odmianą zasobnika KMGU, w której można umieszczać kilka typów subamunicji i zrzucać ją sekwencyjnie w zaprogramowany sposób. Można także za jednym razem zrzucić całość ładunku lub tylko jego część. Nie jest to bomba kasetowa, choć ze względu na usterzenie umieszczone na końcu kadłuba, może ją przypominać. Zasobnik KMGU-2 nie jest oddzielany od samolotu w czasie zrzucania ładunku, lecz może być odrzucony w czasie lotu po użyciu (np. w celu zmniejszenia oporu aerodynamicznego samolotu), zaś usterzenie umieszczone na końcu zasobnika, gwarantuje jego stabilne opadanie po oddzieleniu się od nosiciela. Dispenser KMGU-2 posiada osiem sekcji w czterech komorach na pakiety BKF z uzbrojeniem, zakryte pneumatycznie otwieranymi pokrywami, zamykającymi się samoczynnie po zrzucie ładunku.

Zasada działania tego typu broni polega na uwalnianiu, po znalezieniu się w rejonie celu, dużej liczby mniejszych pocisków, min-pułapek, bomb małych wagomiarów, granatów przeciwpiechotnych i przeciwpancernych (obecnie także autonomicznie kierowanych na cel za pomocą kamery CCD lub czujnika podczerwieni, zamontowanych na podpocisku).

Zasobnik KMGU eksponowany przy samolocie MiG-23BN  (źródło: Internet)

Zasobnik ma kształt podłużny, zaopatrzony w opływowy stożek dziobowy, zasadniczą środkową część o przekroju zbliżonym do owalnego (wydłużoną w pionie), mieszczącą sekcyjne komory na uzbrojenie oraz część tylną z usterzeniem. Zasobnik kończy otwierana pokrywa o kształcie kołowym, pod którą umieszczono automatykę oraz panel ustawiania sekwencji zrzutu uzbrojenia.

Wymiary zasobnika KMGU-2 (pomiary z natury)

- długość : 3735mm
(Zgodnie z podziałem technologicznym, część stożkowa – 870mm, część środkowa – 2375mm, część tylna z usterzeniem – 490mm)

- szerokość : 480mm

- rozpiętość usterzenia : 660mm

- długość pokryw komór uzbrojenia : 4 x 575mm

Widok na szczegóły luku kontroli układu pneumatycznego (powyżej)

Widok na tylną pokrywę zasobnika, wnętrze automatyki oraz panel sterowania sekwencją zrzutu uzbrojenia.

Zasobniki KMGU i KMGU-2 mogły przenosić m.in. następujące typy subamunicji:

- AO-2,5RT - bomba przeciwpiechotna HE z ładunkiem fragmentacyjnym o masie 2,5 kg, przenoszona w ilości 96 sztuk (w ośmiu pakietach BKF po 12 sztuk w każdym)

- PTM-1- mina przeciw pojazdom, w ilości 96 sztuk (w ośmiu pakietach BKF po 12 sztuk w każdym)

- PFM-1 - mina-pułapka, przenoszona w ilości 196 sztuk (w czterech pakietach po 49 sztuk w każdym)

Samolot Su-22M4 może przenosić maksymalnie cztery zasobniki KMGU-2, sumarycznie więc może na jeden lot bojowy zabierać 196 bomb AO-2,5RT, zamiennie taką samą ilość min PTM-1 lub 784 sztuki miny-pułapki PFM-1, ewentualnie kombinację tych ładunków.

AO-2.5RT – radziecka/rosyjska bomba odłamkowa małego wagomiaru. Poza zasobnikami – dispenserami KMGU, KMGU-2, zrzucana także w bombach kasetowych RBK-250, RBK-500 i RBK-500U. Bomba AO-2.5RT składa się z dwóch półkul połączonych ze sobą zapalnikiem oraz pierścienia z pięcioma łopatkami, które powodują szybki ruch obrotowy w czasie opadania, zwiększając rozrzut odłamków oraz powodują odbezpieczenie bomby. W chwili uderzenia o ziemię bomba rozpada się na dwie części, które są wyrzucane na wysokość 1,2-1,5 m, a następnie eksplodują.

Dane techniczne AO-2,5RT :
długość: 150 mm
średnica: 90 mm (115 mm z rozłożonymi skrzydełkami)
masa  rzeczywista: 2.8 kg
ładunek wybuchowy: TG-40 (40% TNT - 60% RDX)
masa ładunku wybuchowego 0,55 kg
zapalnik: I-352W

Bomba odłamkowa AO-2,5 RT ( źródło: Internet)

PTM-1, znana także w odmianach PTM-1G, PTM-1S, PGMDM, to radziecka/rosyjska mina o tworzywowej (ebonitowej) obudowie, przeznaczona do niszczenia pojazdów (wozów opancerzonych, ciężarówek etc.). Mina ma prostokątny kształt, aby stabilnie układała się na gruncie po zrzuceniu. W środku znajduje się podłużny pojemnik o cylindrycznym kształcie, w którym znajduje się płyny materiał wybuchowy (uniemożliwiający ręczne rozbrojenie). Mina posiada regulowany mechanizm autodestrukcji, który może być ustawiony w zakresie od 2 do 24 godzin (w innych pododmianach możliwe są ustawienia od 3 do 40 godzin). Zapalnik działa z opóźnieniem do 2,6 sekundy. Może być przenoszona także w głowicach bojowych pocisków rakietowych systemów ziemia-ziemia BM-21 i BM-27.

PTM-1 dane techniczne:
długość: 338 mm
wysokość 35 mm
masa materiału wybuchowego: 1,5 kg

Mina PTM-1 - fotografia pochodzi z rejonu działań wojennych w Ukrainie  (źródło: Internet)

PFM-1 to radziecka/rosyjska mina-pułapka, przeznaczona do niszczenia siły żywej, wzorowana na amerykańskiej BLU-43/B i BLU-44/B "Dragontooth" (stosowanych masowo w Wietnamie i potocznie nazywanych „Motylkiem” lub „Zieloną papugą”. Ze względu na kształt i kolory, były przez wietnamskie dzieci brane za zabawkę leżącą np. w trawie). Mina PFM-1 w tworzywowej (polietylenowej lub ebonitowej) obudowie, jest produkowana w wielu kolorach (m.in. piaskowym, zielonym liściastym, brązowym, czarnym, szarym) zależnych od terenu, na którym może być zrzucona, przez co jest trudna do zauważenia na ziemi. Zawiera 40 g  płynnego materiału wybuchowego HE (High Explosive). Mając płaski kształt i boczne skrzydełka, zawsze układa się we właściwej pozycji. Wybuch następował poprzez poruszenie, nadepnięcie lub wstrząs w bliskiej odległości. Ze względu na zastosowanie płynnego materiału wybuchowego, po uzbrojeniu miny, nie ma możliwości jej ręcznego rozbrojenia a jedynym sposobem na unieszkodliwienie jest zdetonowanie. Niektóre odmiany posiadają programowalny system autodestrukcji, mający zakres od 1 do 40 godzin.

Mina-pułapka PFM-1, widoczne przykładowe kolory, w których jest produkowana (źródło: Internet)

Schematy budowy amerykańskiej miny BLU-43/B oraz radzieckiej/rosyjskiej PFM-1 (źródło: Internet)

Opracowanie materiału: Jarosław Sobociński
Fotografie (poza oznaczonymi): Jarosław Sobociński

***

Haubicoarmata wz. 1937/43 (MŁ-20 S)

(Zakład nr 172 im. W. M. Mołotowa w Permie, 1945 r.)

numer inwentarzowy LMW-KI-2083

W połowie lat 30. XX w. w Związku Radzieckim zapoczątkowano prace nad nowym wzorem działa, które łączyć miało w sobie zarówno cechy haubicy, jak i armaty. Prowadzono je w biurze konstrukcyjnym, którym kierował F. F. Pietrow. Za bazę wyjściową prac przyjęto – będącą już w służbie – armatę wz. 1910/34 kal. 152 mm, od której przejęto lufę z zamkiem oraz oporopowrotnik. Na nowo opracowano natomiast łoże z dwoma rozstawnymi ogonami, zawieszenie kół wraz z kołami oraz mechanizmy – podniesieniowy i kierunkowy. Próby poligonowe, a później strzelania z użyciem ostrej amunicji wypadły pozytywnie, co skutkowało przyjęciem działa we wrześniu 1937 r. na uzbrojenie Armii Czerwonej jako 152 mm haubicoarmaty wz. 1937 (MŁ-20). Po raz pierwszy użyta ona została w boju w 1939 r. m. in. w czasie wojny zimowej z Finlandią. Na przełomie 1942 r. i 1943 r. podjęto prace nad przystosowaniem haubicoarmaty kal. 152 mm do zabudowy w nowo opracowanym ciężkim dziale samobieżnym  bazującym na podwoziu czołgu KW. Przystosowania dokonał zespół inżynierów-konstruktorów zakładów w Swierdłowsku i Permie pod kierownictwem F. F. Pietrowa. Działo przeznaczone do zabudowy na podwoziu gąsienicowym oznaczone zostało jako 152 mm haubicoarmata pancerna wz. 1937/43 (MŁ-20 S). W jej budowie zastosowano lufę z zamkiem, kołyskę oraz zespół oporopowrotnika haubicoarmaty w wersji holowanej. Działo produkowano tylko w Zakładzie nr 172 w Permie, gdzie w latach 1943-1945 linie montażowe opuściły 3533 haubicoarmaty wersji pancernej.

Linia montażowa ciężkich dział samobieżnych SU-152 w Zakładach Kirowskich w Czelabińsku 1943 r. (źródło internet)

MŁ-20 S wyposażona była standardowo w lufę o długości 4925 mm z nasadą zamkową z zamkiem śrubowo-zawiasowym i wieloszczelinowym hamulcem wylotowym. W drzonowskim egzemplarzu lufa jest niestety uszkodzona – brakuje 1220 mm. Pod lufą umieszczono kołyskę z hydraulicznym opornikiem i dwoma hydropneumatycznymi powrotnikami. Dla ułatwienia ładowania działa z tyłu kołyski zamocowano odchylaną prowadnicę skrzynkową, która uniemożliwiała zablokowanie pocisku przy wejściu do przewodu lufy. Całość osadzono w ramie, której konstrukcja umożliwiała unoszenie i opuszczanie lufy w zakresie od -3° do +20°. Zakres ruchu w płaszczyźnie poziomej wynosił po 12° w prawo i lewo. Mechanizmy naprowadzania haubicoarmaty miały wyłącznie ręczny napęd i rozmieszczone były z lewej strony lufy. MŁ-20 S chroniona była nieruchomą, odlewaną stalową osłoną o grubości 60 mm montowaną śrubami do przedniej płyty nadbudówki wozu bojowego. Część ruchoma także była stalowym odlewem, który całkowicie zakrywał wycięcie, w którym poruszała się lufa. Niestety w drzonowskim egzemplarzu brakuje tego elementu konstrukcji pojazdu.

Haubicoarmata wz. 1937/43 (MŁ-20 S) przeznaczona była do niszczenia silnych umocnień polowych  i stałych nieprzyjaciela, zwalczania jego artylerii oraz walki z czołgami, wozami opancerzonymi i pociągami pancernymi. Wyposażono w nią radzieckie ciężkie działa samobieżne SU-152 i nowsze ISU-152 z jednostką ognia 20 naboi rozdzielnego ładowania kal. 152 mm x 260 R. Do strzelania używano pocisków odłamkowych O-530 A o masie 40 kg, odłamkowo-burzących OF-540 o masie 43,5 kg, przeciwpancerno-smugowych BR-540 o masie 48,8 kg. Do miotania pocisków stosowano dwie odmiany ładunków umieszczanych w stalowych lub mosiężnych łuskach – ładunki pełne zmienne i ładunki zmniejszone zmienne. Pociski przeciwpancerne na dystansie 1000 m przebijały płytę stalową o grubości 123 mm.

Chrzest bojowy radzieckich ciężkich dział samobieżnych uzbrojonych w haubicoarmaty kal. 152 mm miał miejsce w lipcu 1943 r. na południowym odcinku Łuku Kurskiego. Największe sukcesy osiągały one działając z zasadzki, co wymuszone było małą ilością naboi w parku amunicyjnym, niewielką szybkostrzelnością haubicoarmaty oraz ograniczoną możliwością szybkiego manewru ogniowego. Mimo niedoskonałości konstrukcji debiut bojowy ciężkich dział samobieżnych SU-152 wypadł dość dobrze. Ich produkcja trwała przez cały 1943 r., a następnie zastąpione one zostały wozami nowszej konstrukcji ISU-152 bazującej na podwoziu czołgu ciężkiego IS. Brały one udział we wszystkich operacjach zaczepnych Armii Czerwonej w 1944 r. i 1945 r. kończąc szlak bojowy na ulicach Berlina i Pragi.

Haubicoarmata w okresie od kwietnia 2019 r. do sierpnia 2021 r. poddana została konserwacji w Muzeum Techniki Wojskowej „Gryf” w Dąbrówce k. Wejherowa. Remont polegał na rozłożeniu obiektu na części pierwsze, dokładnym oczyszczeniu przez piaskowanie wszystkich elementów z warstw starej, łuszczącej się farby i daleko posuniętej korozji (poza fragmentem w okolicy zamka, gdzie pozostawiono oryginalną powłokę malarską zabezpieczoną bezbarwną warstwą ochronną). Oczyszczone elementy pokryto farbą antykorozyjną, a po złożeniu naniesiono na nie ciśnieniowo nową powłokę malarską maksymalnie zbliżoną kolorystycznie do oryginalnej.

MŁ-20 S o numerze broni N 1262 (NSZ 55 U) trafiła do zbiorów muzeum latem 1994 r. z poradzieckiego poligonu w Świętoszowie. Przebazowanie eksponatu możliwe było dzięki życzliwości dowództwa 11. Batalionu Remontowego w Żaganiu.

Dane techniczne:

Kaliber 152 mm
Masa lufy z zamkiem  2400 kg
Ciężar pocisku przeciwpancernego 48,8 kg
Prędkość wylotowa pocisku przeciwpancernego 600 m/s
Donośność  max.  12 000 m
Szybkostrzelność  2 - 3 strz./min

Tekst i zdjęcia: Tadeusz Blachura

***

Transporter opancerzony SKOT-2AP, Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie, 1963-71 (produkcja), l. 70. XX w. (modernizacja do standardu 2AP), nr fabr. 27624, nr inw. LMW-KI-760.

SKOT (Średni Kołowy Transporter Opancerzony) to pojazd skonstruowany na przełomie lat 50. i 60. XX w. w Czechosłowacji, produkowany i rozwijany przy kooperacji z Polską Rzeczpospolitą Ludową. Był to swego czasu jeden z najlepszych transporterów opancerzonych na świecie, lepiej oceniany choćby od radzieckiego odpowiednika BTRa-60. Przez przeszło cztery dekady stanowił podstawowe wyposażenie polskich i czechosłowackich wojsk zmechanizowanych. Był także eksportowany m.in. do: Ugandy, Iraku, Sudanu, Indii, Pakistanu, Libii, Maroka czy Egiptu. W Polsce zapamiętany jednak głównie jako jeden z atrybutów władzy komunistycznego reżimu. Do rangi symbolu Stanu Wojennego urosło przecież zdjęcie SKOTa wykonane przez korespondenta „Newsweeka” na tle warszawskiego Kina Moskwa z reklamą filmu „Czas apokalipsy”. Transportery te w dużej liczbie wykorzystywane były także do tłumienia Praskiej Wiosny 1968 r. czy Wydarzeń Grudniowych 1970 r.

Decyzję o potrzebie skonstruowania nowoczesnego transportera piechoty kierownictwo sił zbrojnych CSRS podjęło w drugiej połowie lat 50. XX w. Głównym jej powodem były niskie osiągi, słabe opancerzenie i brak perspektyw rozwoju używanych transporterów kołowych BTR-152 i półgąsienicowych OT-810. Nowy pojazd miał być budowany przy dużym wykorzystaniu już produkowanych w Czechosłowacji elementów samochodowych. Pierwszy prototypowy transporter powstał w 1959 r. Bazował on na podzespołach ciężarówek Tatra T-138 (m.in. cały zespół napędowy) oraz Praga S-360. Mimo, iż ówczesna Czechosłowacja posiadała bardzo dobrze rozwinięty przemysł motoryzacyjny, zwłaszcza autobusowy, to panowała tam duża obawa dotycząca możliwości samodzielnej, masowej produkcji transporterów. Dwa lata później projektem zainteresowała się Polska, która zaoferowała wsparcie konstrukcyjne i produkcyjne. W kraju liczono, że produkcja nowoczesnego transportera wpłynie na rozwój własnego przemysłu motoryzacyjnego.

Pierwsze trzy seryjne transportery SKOT zjechały z lublińskich taśm produkcyjnych 12 października 1963 r. uświetniając rocznicę bitwy pod Lenino. W kolejnym roku pojazdy te weszły na wyposażenie Wojska Polskiego oraz armii Czechosłowacji (oznaczone w nich odpowiednio jako SKOT oraz OT-64). W Polsce w produkcję transportera zaangażowanych było ponad 100 firm. Tu powstawały m. in. kadłuby pancerne, wieże, elementy zawieszenia, ogumienie, optyka, uzbrojenie, a wspominana wcześniej Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie, dokonywała końcowego montażu i testów pojazdów. Po stronie Czechosłowackiej w projekt zaangażowanych było ogółem 57 zakładów. Do największych należały Zakłady Samochodowe Letnany, stworzone na bazie m. in. wcześniejszych zakładów AVIA.

Początkowo SKOT był właściwie opancerzonym autobusem piechoty, gdyż nie posiadał własnego uzbrojenia. W Polsce szybko podjęto prace nad zmianą tego stanu rzeczy. Pierwszym, przejściowym rozwiązaniem było zainstalowanie w stropie wozu, zaraz za przedziałem silnikowym, karabinu maszynowego 7,62 mm PKT. Drugą wersją uzbrojenia był wkm DSzK kal. 12,7 mm. W obu przypadkach strzelca chroniły od przodu i boków pochyłe płyty pancerne. Następnie zdecydowano o adaptacji do SKOTa wieżyczki BPU-1 na karabiny KPWT kal. 14,5 mm i PKT kal. 7,62 mm, stosowanej w radzieckich transporterach BRDM-2 oraz BTR-60. Wóz w takiej konfiguracji przyjęto pod nazwą SKOT-2A. Jednocześnie w dalszym ciągu prowadzono prace nad poprawą samej wieżyczki, tak by zwiększyć zakres ostrzału i umożliwić obronę przeciwlotniczą. Nową wieżyczkę z opracowanym dedykowanym celownikiem OCS-90 Wojskowa Akademia Techniczna w Warszawie ukończyła w 1969 r. Od początku kolejnej dekady były w nią przezbrajane, w ramach modernizacji, kolejne wozy - wówczas oznaczane już jako SKOT 2AP. W sumie przezbrojono w ten sposób 1185 pojazdów.

Na bazie SKOTa w obu krajach producenckich powstawały też liczne pojazdy specjalistyczne. W Polsce były to wersje artyleryjskie, zabezpieczenia inżynieryjnego, pogotowia technicznego, zabezpieczenia medycznego, i liczne wersje wozów dowódczo-sztabowych. Na wyposażenie sił zbrojnych PRL łącznie przyjęto ponad 2800 szt. tych wozów w 24 wersjach bojowych i specjalistycznych. Umożliwiły one pełną mechanizację polskich wojsk pancernych i zmechanizowanych i wykonywanie działań w każdych, nawet najtrudniejszych warunkach.

SKOT to ośmiokołowy transporter z napędem na wszystkie koła i skrętnymi pierwszymi dwoma osiami. Każde z kół posiadało niezależne zawieszenie oraz system regulowania ciśnienia w oponach. W prezentowanym wariancie przewoził on 12 żołnierzy, w tym kierowcę, dowódcę i celowniczego wkmu. W przedniej części wozu znajdował się przedział kierowania z miejscami dla kierowcy i dowódcy wozu. Mieli oni na wyposażeniu peryskopy, radiostację R-113/R-123 oraz radiotelefon R-124. Za nimi znajdował się przedział silnikowy z silnikiem Tatra-T928-14 osłonięty z obu stron ścianami grodziowymi z zamykanymi otworami dostępowymi. Za silnikiem znajdował się przedział desantowy, w którym w wersji 2AP znajdowało się najpierw stanowisko strzelca, a następnie wzdłuż burt wozu ławeczki dla desantu. Przed ostrzałem załogę chroniły stalowe płyty pancerne o grubości od 6 (strop) do 12 mm (przód transportera). Do przedziału desantowego wejść można była poprzez wygodne, dwudzielne tylne drzwi pancerne, ale także poprzez klapy w stropie wozu, które dodatkowo po otworzeniu umożliwiały prowadzenie ostrzału w trakcie jazdy z broni osobistej, granatnika itd. (Ostrzał prowadzić można było także przy całkowicie zamkniętym przedziale desantowym po otwarciu otworów strzeleckich).

Wóz poruszał się po szosie z prędkością 95 km/h a w terenie do 45 km/h przy całkiem niedużym jak na wozy wojskowe spalaniu 50 l/100 km na szosie i 75 l/100 km w terenie. Dzięki dwóm śrubom wodnym, transportery te świetnie radziły sobie także z przeszkodami wodnymi, w których mogły się poruszać z prędkością do 9 km/h. Wóz był w pełni przygotowany do działań w warunkach skażenia chemicznego, biologicznego i radioaktywnego. Wyposażony był w urządzenie filtrowentylacyjne, którego przewody posiadały bezpośrednie podłączenie do masek przeciwgazowych załogi i żołnierzy desantu oraz w zestaw do dezaktywacji EŻT. Dodatkowo na burtach wozu przewożono wszelkie przydatne w działaniach polowych wyposażenie w postaci piły saperskiej, łopat, kilofów, łomu, bosaka i lin holowniczych.

W Wojsku Polskim SKOTy były na wyposażeniu kompani piechoty zmotoryzowanej wchodzącej w skład batalionu piechoty zmotoryzowanej pułku zmechanizowanego lub samodzielnej kompanii w składzie pułku czołgów. W batalionie piechoty znajdowało się początkowo 21, a po przezbrojeniu na wersję 2A/2AP 30 transporterów. Jeszcze w drugiej połowie lat 80. XX w. stanowiły one podstawowe wozy bojowe wojsk pancernych i zmechanizowanych. W kolejnej dekadzie szybko zostały wycofane ze służby ze względu na podpisane porozumienia o ograniczeniu broni konwencjonalnej. Takie działanie niestety odbiło się negatywnymi konsekwencjami dla żołnierzy, zwłaszcza tych uczestniczących w misjach zagranicznych, którzy z potrzeby chwili do transportu wykorzystywali mniejsze i słabiej opancerzone samochody BRDM-2. SKOTy wyprzedawano za granicę oraz przedsiębiorcom i kolekcjonerom na krajowym rynku poprzez Agencję Mienia Wojskowego.

Muzealny egzemplarz trafił do kolekcji w 1986 r. przekazany przez JW 3876, a więc 5. batalion remontowy z Gubina. Na pancerzu widoczne są różne numery rejestracyjne jakie wóz nosił w różnych latach swojej służby (m.in. UB 0102, UUM 8226), numer taktyczny pod wieżą 6789, znaki przynależności państwowej – romb pancerny oraz znaki rozpoznawczy jednostki – arabska 2 w kwadracie.
Dane techniczne (wariant SKOT 2AP)
Masa: 12,9 t
Załoga: 2+10
Uzbrojenie: wkm KPWT kal. 14,5 mm, km PKT kal. 7,62 mm
Silnik: diesel, 4-suwowy, widlasty, 8-cylindrowy Tatra T-928-14
Moc: 180 KM
Pojemność zbiorników paliwa: 330 l
Spalanie: 50-75 l/100
Prędkość maks. 95 km/h
Prędkość pływania: do 9 km/h
Pokonywane przeszkody: rowy do szer. 200 cm, ściany do wys. 50 cm

Tekst i zdjęcia: Błażej Mościpan

-----------------------------------------

Opracowano na podstawie:
• Karta inwentarzowa eksponatu LMW-KI-760
• Katalog náhradních součástek středního obrněného kolového transportéru OT-64. Obrazová část, 1970 r.
• Katalog pojazdów mechanicznych służby czołgowo-samochodowej, Warszawa 1975
- Kajetanowicz J., Transporter opancerzony SKOT, „Wozy Bojowe Świata” nr 4/2018
- Kubiaczyk Cz., Transporter opancerzony SKOT, „Tygodnik Broni i Uzbrojenia” nr 9, 1971 r.
- Magnuski J., Wozy bojowe LWP, Warszawa 1985
- Szczerbicki T., Pojazdy Ludowego Wojska Polskiego, Czerwonak 2014
- Witkowski I., Lekkie i średnie opancerzone wozy bojowe, Warszawa 1993

Eksponat lipca 2023
Karabin maszynowy Browning M2 AC (Aircraft)
LMW-KI-3309

Historia amerykańskiego karabinu maszynowego Browning M2 rozpoczęła się pod koniec 1918 roku, kiedy słynny konstruktor broni John Browning przekonstruował ciężki karabin maszynowy M1917 na kaliber 12,7mm. Sławę tej konstrukcji przyniosły działania na frontach II wojny światowej, gdzie był powszechnie używany.

Prototyp odmiany M2 nazwano M1921, co mogłoby sugerować rok opracowania konstrukcji. Jednak historia ta zaczyna się jeszcze w czasie I wojny światowej. Na podstawie doświadczeń z bitew tego okresu, głównym wnioskiem armii amerykańskiej był brak ciężkich karabinów maszynowych na jej wyposażeniu. Propozycję poprawy tej sytuacji zgłosił legendarny konstruktor, John Moses Browning. Przygotował on opracowanie dotyczące karabinu M1917 dostosowanego do kalibru 12,7 mm, z lufą chłodzoną w płaszczu wodnym. Realnie projekt był gotowy dopiero pod koniec 1918 roku, gdy  zakończyły się już działania I w.św. Fakt ten sprawił, iż rząd amerykański nie przejawiał dużego zainteresowania wprowadzeniem do użytku nowego rodzaju broni. Pomimo tego, firma Colt postanowiła z własnych funduszy wyprodukować dużą partię nowych karabinów maszynowych, określając je jako „Typ M1921”. Od początku projektowano dwie różne odmiany, z lufą chłodzoną wodą oraz z chłodzeniem powietrzem. Testy przekazanych armii karabinów były tak pozytywne, iż wzbudziły żywe zainteresowanie zarówno marynarki wojennej jak i lotnictwa. Pokłosiem przeprowadzonych testów, była chęć wprowadzenia do użytku tej konstrukcji przez wszystkie rodzaje wojsk i służb amerykańskich, jednak dopiero po doprowadzeniu parametrów użytkowych do określonych wspólnych standardów. Tego zadania podjął się zespół konstruktorski Samuela G. Green’a, w którym w 1933 roku zaprojektowano „Gun machine, cal.0.50, Browning M2”, Ujednolicono w nim komorę zamka oraz większość głównych podzespołów. Miało to na celu zarówno zmniejszenie kosztów produkcji jak i uproszczenie procesu wytwarzania. W zespole Green’a opracowano trzy główne odmiany, a mianowicie M2HB czyli „heavy barrel”, z lufą o długości 45 cali i chłodzoną powietrzem, M2AC  czyli „aircraft” z lufą o długości 36 cali, również chłodzoną powietrzem oraz M2WC „water cooled”, a więc z lufą chłodzoną wodą.

Konstrukcyjnie, Browning M2, wykorzystuje energię krótkiego odrzutu lufy (w czasie oddawania strzału, odrzut lufy uruchamia sekwencję usunięcia łuski, wprowadzenia nowego naboju do komory oraz napięcie sprężyny iglicy). Istotne jest, iż zgodnie z doświadczeniami z pierwszych lat eksploatacji, zrezygnowano z produkcji odmiany M2WC czyli chłodzonej wodą. Jednak do zakończenia II wojny światowej, pozostawiono podział związany z preferencjami danego typu wojsk. Odmiany różniły się głównie szybkostrzelnością, gdzie prymat pod tym względem utrzymała lotnicza odmiana M2AC, stosowana powszechnie w większości amerykańskich samolotów bojowych (zarówno myśliwskich, szturmowych jak i bombowych) tego okresu a także na pierwszych odrzutowcach (m.in. F-80 „Shooting Star”, F-84 „Thunderjet”, F-86 „Sabre”), które pojawiły się po zakończeniu II wojny światowej. Aby jeszcze lepiej dostosować karabin Browninga do coraz szybszych samolotów, opracowano odmianę AN-M3. Była to modyfikacja lotniczego Browninga M2 dla podniesienia szybkostrzelności. Z wielu linii rozwojowych, pod oznaczeniami: T22 - opracowany w zakładach High Standard Manufacturing Company w New Haven, stan Connecticut, T25 - opracowany w zakładach Frigidaire Division of General Motors Corporation w Dayton, stan Ohio i T27 - także High Standard Manufacturing Company, finalne doświadczenia zebrano w modelu T25E3, który po testach wykonywanych od lipca 1944 roku, ustandaryzowano praktycznie dopiero w kwietniu 1945 roku jako M3. Do końca wojny wyprodukowano około 2400 egzemplarzy. Nową odmianę montowano głównie w odrzutowych myśliwcach amerykańskich, które bojowo przetestowano w czasie walk powietrznych w Korei, m.in. z radzieckimi MiG-15. Możliwość zasilania karabinu taśmą amunicyjną zarówno z lewej jak i z prawej strony, dodatkowo ułatwiała różne zastosowania. Zasięg maksymalny pocisku po przeprowadzonych testach określono na około 4200m, jednak praktyczny i skuteczny ogień prowadzono zwykle na odległość do 2000m.

Ciekawą linią rozwoju była również modernizacja lotniczego karabinu M2 dokonana przez belgijską Fabrique Nationale jeszcze przed wybuchem II wojny światowej. Była to głęboka modernizacja, której istotą było dostosowanie do naboju 13,2×99 mm Hotchkiss, zaś jej szybkostrzelność wynosiła 1080 strz./min. Z nowo opracowaną amunicją odłamkowo-burzącą, odmiana ta była bardzo skuteczna w niszczeniu wszystkich dostępnych wówczas typów samolotów. Dlatego też, gdy weszła na rynek eksportowy w 1939 roku, zyskała zainteresowanie wielu państw. Określano ją nazwą „Mitrailleuse d´Avion Browning – F.N. Kaliber 13,2 mm” lub prościej, „FN Browning M.1939”.  W związku z rozpoczęciem II wojny światowej i inwazją na Belgię, zdążono wyeksportować ją tylko do Szwecji i Rumunii. Szwecja otrzymała pozwolenie na samodzielną produkcję tej odmiany, więc nadano jej odrębne oznaczenie „Automatkanon m/39”. Po upadku w czasie hitlerowskiej agresji belgijskich zakładów, produkcję wznowiła firma Ericsson pod nazwą „Akan m/39A”. Szwecja w ramach dwustronnych umów, przekazała dokumentację techniczną Finlandii, która posiadając standardową amunicję 12,7mm powróciła jednak do oryginalnego kalibru. Fiński Browning M2 produkowano pod nazwą VKT 12,70 LKk/4. Do końca wojny wyprodukowano ok. 470 egzemplarzy.

II wojna światowa nie zakończyła historii karabinu Browning M2. Jego doskonała skuteczność i prostota konstrukcji sprawiły, iż był on używany praktycznie we wszystkich powojennych konfliktach, nie tylko przez armię amerykańską ale też w wielu innych państwach, przytaczając dla przykładu w chronologicznym ujęciu, m.in. w czasie wojny koreańskiej, wietnamskiej, radziecko-afgańskiej, między Wielką Brytanią a Argentyną o Falklandy/Malwiny, wojny w Zatoce Perskiej, w Iraku, w Afganistanie, Syrii i wielu innych. Browning M2 w unowocześnionych odmianach, jest obecnie głównym ciężkim karabinem maszynowym krajów NATO.

Z początku lat 70.tych, ze względu na doświadczenia wojny w Wietnamie a więc i wzrost znaczenia śmigłowców bojowych i uzbrojonych, lotniczy karabin AN-M3 przeszedł kolejne usprawnienia. Został maksymalnie uproszczony i kolejny raz zyskał na szybkostrzelności. Nowy model nazwano GAU-15, a później GAU-16. Został on zamontowany na bocznych wysięgnikach śmigłowców Bell OH-58 „Kiowa”, zaś w późniejszej odmianie, GAU-18 na średnich śmigłowcach HH-60 „Pave Hawk” oraz ciężkich MH-53 „Pave Low”. Obecnie używany jest najnowszy wariant GAU-21 (w wersji M3M lub M3P), w którym dzięki elektronicznemu sterowaniu podawaniem amunicji, szybkostrzelność zwiększono do 1250 strzałów/min.

Jedną z pierwszych istotnych modyfikacji było opracowanie systemu QCB, z ang. Quick Change Barrel, pozwalający na szybką wymianę lufy. Po raz pierwszy został on zaimplementowany w odmianie  oznaczonej M2-HQCB, produkowanej w belgijskiej wytwórni FN. W egzemplarzach produkowanych na terenie USA zmieniono wybrane materiały, z których broń jest produkowana. Dzięki temu udało się zmniejszyć masę karabinu do 27 kg (odmiana M2-GPHMG). W ostatnich latach powstały odmiany M2A1, kolejny raz udoskonalone, zgodnie z obecnymi możliwościami technologicznymi. W wersji tej wprowadzono także na wylocie lufy tłumik płomienia, dzięki czemu, zgodnie z opublikowanymi materiałami reklamowymi, intensywność błysku wystrzału zmniejszono aż o 95 procent. Wszystkie ulepszenia ostatnich lat opracowano w technologii modułowej, co pozwala zamontować zestawy modernizacyjne na wszystkich wcześniej wyprodukowanych karabinach maszynowych serii M2.

Obecnie karabin maszynowy M2 w Stanach Zjednoczonych jest produkowany przez US Ordnance w McCarran oraz General Dynamics Ordnance and Tactical Systems  w Saco. Na terenie Europy produkcją tej broni zajmują się zakłady Fabrique Nationale w Herstal w Belgii oraz Manroy Engineering w Beckley  w Wielkiej Brytanii. Warto zaznaczyć, iż używane przez polskie oddziały specjalne M2-HQCB pochodzą właśnie z zakładów brytyjskich (obecnie będących oddziałem belgijskiej spółki FN). Oficjalnie szacuje się, iż do dnia dzisiejszego wyprodukowano ponad 3 miliony egzemplarzy karabinu maszynowego Browning M2 wszystkich odmian i wersji.

W zbiorach Lubuskiego Muzeum Wojskowego znajdują się dwa egzemplarze karabinu maszynowego Browning M2 AC produkcji z okresu II wojny światowej. Oba pochodzą z odnalezionego w rejonie miejscowości Wolsztyn wraku samolotu bombowego Boeing B-17 „Flying Fortress” (prawdopodobnie z egzemplarza B-17G-50-DL  BuNo.44-6295 „White Cargo/ Heavenly Days”, który uszkodzony nad Berlinem, lądował awaryjnie pod Rakoniewicami (patrz: https://www.americanairmuseum.com/archive/aircraft/44-6295, w tekście miejscowość opisano błędnie jako Kakoneiwicz). Darczyńca (pismo z dn. 9.grudnia 1978 r.) w czasie przekazania eksponatów do muzeum, nie określił dokładnego miejsca ich znalezienia, stąd  trudno o stwierdzenie w 100%  egzemplarza samolotu, z którego pochodzą. Posiadane karabiny maszynowe Browning M2 AC mają na lufie fabrycznie założoną osłonę perforowaną, wykonaną z blachy stalowej. Perforacja w postaci 6 rzędów otworów na obwodzie, o średnicy 20 mm każdy, po 9 otworów w jednym rzędzie. Oba karabiny są niekompletne i nieco zdeformowane.

Słabo widoczny numer seryjny broni

Dane techniczne: Browning M2 AC

- kaliber  - 12,7 mm
- masa - 27,1 kg
- długość/szerokość /wysokość – 1340mm/ 70mm/ 160mm  (pomiary z natury egzemplarza muzealnego)
- długość lufy w wersji lotniczej (AC) - 91,08 cm (36 cali)
- szybkostrzelność - 750-850 strz./min.
- nabój - 12,7x99mm

Dane techniczne Browning AN-M3

- kaliber - 12,7 mm
- masa - 31,2 kg
- masa lufy – 5 kg
- długość - 1454 mm
- długość lufy - 894 mm (w tym część gwintowana 838 mm)
- szybkostrzelność - 1150-1250 strz./min

- nabój - 12,7x99mm
nabój standardowy / przeciwpancerny - AP/ zapalający - Incendiary

długość naboju – 138 mm,
długość pocisku – 58 mm
masa naboju – 115 g / 116 g / 110g
masa pocisku – 45 g / 46 g / 40 g
masa ładunku miotającego – 15 g
- prędkość wylotowa – 867m/s / 867m/s / 944m/s

(dane techniczne i balistyczne typów nabojów w różnych opracowaniach zawierają pewne rozbieżności)

Fotografie oraz opracowanie materiału : Jarosław Sobociński

Tekst na podstawie:
Instrukcja TM 9-219 „Basic Aircraft Machine Guns, Caliber .50, T36 and T25E3 (M3)”, 1945 r
Instrukcja TM 9-2200 „Small Arms, Light Field Mortars and 20-mm Aircraft Guns”, 1943 r. oraz wybranych źródeł internetowych.

***