Eksponat stycznia 2026

TS-11 „Iskra” 200 BR

Bombowo-rozpoznawczy eksperyment

      Od początku rozwoju samolotów po II wojnie światowej prym wiódł napęd odrzutowy a wraz z nim możliwość osiągania znacznie większych prędkości lotu niż w przypadku napędu tłokowego. Pogoń za prędkością, parametrem decydującym o przewadze nad przeciwnikiem w czasie pierwszych wojen z użyciem samolotów, ówcześnie przyćmiła w głowach inżynierów wszystkie inne potrzeby. Toteż początkowo projektowano głównie myśliwskie samoloty odrzutowe. Z czasem napęd ten zaczęto stosować na nowych wysokościowych samolotach rozpoznawczych a następnie na bombowcach. Z racji, iż wczesne silniki turboodrzutowe wykazywały swoje najlepsze możliwości na dużych i średnich wysokościach, lotnictwo szturmowe, latające z zasady nisko nad ziemią i nie wymagające wielkich prędkości, nadal używało samolotów z napędem tłokowym, często mających rodowód jeszcze z okresu II wojny światowej. Zresztą w doktrynie zimnowojennej lat 50-tych i 60-tych, działania wojenne miały być prowadzone za pomocą broni jądrowej zrzucanej z bombowców lub odrzutowych myśliwców taktycznych, lotnictwo szturmowe, działające bezpośrednio nad polem walki, ze swoim niewielkim potencjałem w porównaniu do siły atomu, schodziło na dalszy plan. Myślenie to zrewidowała częściowo wojna w Korei a kompletnie odmieniła wojna w Wietnamie. Pod jej wpływem lotnictwo szturmowe na powrót zaczęło się dynamicznie rozwijać. Jednak opracowanie i wdrożenie do produkcji wielu typów wyspecjalizowanego uzbrojenia było domeną bogatych i rozwiniętych państw. Pozostałe musiały próbować dostosować posiadany sprzęt do różnych zadań, często z mizernym skutkiem. Do tej drugiej grupy niestety należała ówcześnie Polska.

TS-11 "Iskra" 200BR, w głębi TS-11 "Iskra" Bis B, 1996 rok. Foto: J. Sobociński

     Posiadanie w latach 50-tych odrzutowych myśliwców MiG-15, MiG-15bis, MiG-17 i ich licencyjnych odmian Lim-1, Lim-2, Lim-5 a także pod koniec tego okresu niewielkiej ilości MiG-19, pozostawiało polskie lotnictwo szturmowe z tłokowymi Ił-10 i Avia B-33, które już wychodziły z użycia zaś ich następców z odrzutowym napędem nie było. Doraźnie próbowano do zadań szturmowych dostosować samoloty Lim-2 (MiG-15bis) z dwoma bombami podwieszonymi pod skrzydła zamiast dodatkowych zbiorników paliwa. Zasięg Lim-ów był w tej konfiguracji zbyt mały, aby mogły właściwie wypełnić zadania bojowe. Przystąpiono więc do próby dostosowania do tej roli samolotu Lim-5 (MiG-17F). Poprzez nieudane wersje Lim-5M i Lim-6, ostatecznie koncepcja wyewoluowała i zmaterializowała się w postaci samolotu Lim-6bis (i Lim-6bisR).

     Podobny pomysł powstał w głowach polskich konstruktorów niemal dekadę później, na bazie rozwijanego od lat 60-tych i dopracowanego na początku lat 70-tych samolotu TS-11 „Iskra”. Modyfikacja i udoskonalanie to podstawowe procesy w lotnictwie, niejako naturalne w swej istocie. Nic więc w tym dziwnego, iż także „Iskra” powstawała w tych założeniach.

TS-11 "Iskra" 200BR w czasie renowacji owiewki dziobowej. W czasie eksploatacji w TSWL, oryginalna owiewka dziobowa została uszkodzona, więc zastąpiono ją elementem od innego samolotu, malując farbami określanymi w wojsku jako CBPR (czyli co było pod ręką). Stąd malowanie dziobu nie pasowało do oryginalnego kamuflażu. W muzeum przeprowadzono renowację, usuwając łuszczącą się starą farbę, aby części dziobowej przywrócić wygląd zbliżony do oryginału. Pozostała część malowania jest oryginalna, z pierwszego malowania w 1972 roku, nie zmieniana w muzeum, aby jak najdłużej zachować historyczny i unikalny kamuflaż. Foto: J. Sobociński

    Zgodnie ze sformułowanymi w Polsce na początku drugiej połowy lat 50-tych wymaganiami na nowy samolot szkolno-treningowy, miał on być konstrukcją o napędzie turboodrzutowym, całkowicie metalową, tanią w eksploatacji, osiągającą prędkość maksymalną rzędu 0,8 Ma. Prędkość startu i lądowania miała być zbliżona do ówcześnie używanych odrzutowych samolotów myśliwskich, aby ułatwić przejście szkolonym pilotom na nowy typ napędu. Od początku zakładano również, iż z czasem zostanie on przystosowany do wykonywania zadań szkolno-bojowych. Opracowanie tej konstrukcji zlecono w 1956 roku zespołowi z Instytutu Lotnictwa, kierowanemu przez inż. Tadeusza Sołtyka. Samolot otrzymał oznaczenie TS-11 i nazwę własną „Iskra”. Zadanie było trudne, bowiem był to pierwszy samolot od podstaw skonstruowany w Polsce napędzany silnikiem turboodrzutowym. W latach 1958-1961 wyprodukowano cztery prototypy, jeden do badań statycznych oraz trzy lotne, napędzane silnikiem HO-10 o ciągu 7,9 kN, na których wykonano cały cykl badań i testów (prototyp nr 2, pierwszy lotny, początkowo napędzany był silnikiem Bristol Siddeley Viper 8 zakupionym - nie do końca oficjalnie - w Jugosławii).

     Pierwszy lot samolotu seryjnego oznaczonego jako „Iskra” Bis (numer burtowy 0101) nastąpił w dniu 11 października 1963 roku. Trzy pierwsze serie produkcyjne w ilości 56 egzemplarzy (od 1H-01-01 do 1H-03-25) były napędzane silnikiem HO-10, bowiem docelowy silnik SO-1 nie był jeszcze gotowy. Dopiero ostatnie pięć egzemplarzy III serii produkcyjnej (od egz.1H-03-26), od końca grudnia 1968 roku otrzymywało docelowy napęd. Ostatecznie, w toku produkcji i sukcesywnych ulepszeń konstrukcji, samoloty serii I-IV określono w dokumentacji jako „Iskra” Bis, przy czym we wszystkich samolotach wczesno-produkcyjnych, w pierwszej połowie lat 70-tych silniki HO-10 wymieniono na SO-1.
Od egzemplarza 1H-02-21 (II seria produkcyjna) wprowadzono istotne zmiany. Najważniejszą z nich była wymiana foteli katapultowych. Wcześniej wykorzystywano fotel zaadaptowany z samolotów Lim-5/6, z obudowanym zagłówkiem, który okazał się zbyt ciężki dla "Iskry". Po zmianie zastosowano lżejszy, zmodyfikowany fotel od samolotu Lim-2. Poza tym zmieniono rozmieszczenie przyrządów w obu kabinach zaś anteny radiowysokościomierza zamocowano w laminatowych owiewkach pod kadłubem (wcześniej w opływowych płetwach pod skrzydłami).

TS-11 "Iskra" 200BR po renowacji owiewki dziobowej, zgodnie z ówcześnie dostępną dokumentacją. Foto: J. Sobociński

     Równolegle z  pracami rozwojowymi wariantu szkolno-treningowego, pod kryptonimem „Iskra 100” rozwijano odmianę szkolno-bojową. Po uruchomieniu produkcji przyjęła ona nazwę TS-11 „Iskra” Bis B (muzeum w Drzonowie posiada samolot tej odmiany, należący do 5. serii produkcyjnej, z numerem burtowym "0506" i fabrycznym 1H-05-06, wyprodukowany 26 marca 1970 roku a przejęty do zbiorów z Liceum Lotniczego w Zielonej Górze). Prototypem tej wersji był egzemplarz 1H-04-05, oblatany 26 czerwca 1968 roku a nieco później także egz. 1H-04-15. Charakteryzowały się one unowocześnionym wyposażeniem awionicznym, a dzięki tym modyfikacjom udało się nawet zmniejszyć masę samolotu o 35 kg. Poszerzono także wachlarz uzbrojenia możliwego do przenoszenia i wprowadzono cztery belki podskrzydłowe, zamiast poprzednich dwóch. Aby móc skutecznie wykorzystywać niekierowane uzbrojenie rakietowe (pociski rodziny S-5 w wyrzutniach Mars-3 i Mars-4), modyfikacji poddano także celownik w kabinie. Ogółem wyprodukowano 134 samoloty odmiany Bis B w ramach od V do VIII i X serii produkcyjnej.

    Gdy w Mielcu rozpoczynano produkcję serii „Iskra 100”, w biurze konstrukcyjnym pracowano nad kolejnymi odmianami tego samolotu w ramach projektu o kryptonimie „Iskra 200”. Owocem tych prac były wyspecjalizowane wersje korygowania ognia artylerii, TS-11 „Iskra” 200Art, mająca w założeniu zastąpić starzejące się dwumiejscowe samoloty SB Lim-2Art (dla seryjnych samolotów „Iskra” 200Art przewidziano oznaczenie fabryczne Bis C), których wyprodukowano jedynie 5 sztuk oraz czysto bojowa, jednomiejscowa bombowo-rozpoznawcza TS-11 „Iskra” 200BR, wyprodukowana w jednym egzemplarzu.

TS-11 "Iskra" 200BR w czasie eksploatacji w 45 LED w Modlinie. Foto: WAF

    Jednomiejscowa odmiana TS-11 „Iskra” została w WSK-Mielec zaprojektowana do zadań szturmowych, bombowych i rozpoznawczych. W celu realizacji tego zadania, pozyskano 23 samolot VIII serii produkcyjnej (burtowy "0823") i nadano kryptonim „Projekt 44” a wraz z tym zmieniono numer fabryczny na 4H-08-23 (z wcześniejszego standardowego „Iskra” Bis B, 1H-08-23). Miejsce, które wcześniej zajmował drugi pilot zostało przekonstruowane w celu zamontowania zbiornika paliwa o pojemności 200 litrów, zdecydowanie polepszającego zasięg samolotu zaś przeźroczystą owiewkę kabiny skrócono.

   TS-11 „Iskra” 200BR napędzał zmodernizowany silnik SO-3B o ciągu 10,8 kN. Prototyp wystartował do pierwszego lotu 22 czerwca 1972 roku, lecz już wcześniej w dniach 28 maja - 4 czerwca tego samego roku, w czasie wystawy zorganizowanej w Mielcu z okazji XXV-lecia rozwoju Przemysłu Lotniczego, na lotnisku na wystawie statycznej, pokazano ten samolot. Nieco ponad rok później pod koniec września 1973 r., TS-11 200BR prezentowano także w Warszawie na Centralnej Wojskowej Wystawie Techniki i Racjonalizacji Lotnictwa. Niestety egzemplarz jednomiejscowy nie wzbudził zainteresowania ani polskiego wojska ani przedstawicieli zagranicznych, pozostał więc w fabryce w Mielcu. Dopiero niemal 6 lat później samolot ten przebazowano do 45 Lotniczej Eskadry Doświadczalnej w Modlinie, gdzie kolejne kilka lat był wykorzystywany głównie jako łącznikowy. W powietrzu spędził jedynie 190 godzin i 18 minut a ostatni lot na tym samolocie wykonano 30 października 1985 roku. W dniu 7 czerwca 1986 roku samolot przekazano do Technicznej Szkoły Wojsk Lotniczych w Zamościu, gdzie służył jako pomoc naukowa do września 1990 roku. Dzięki działaniom ówczesnego kierownika Działu Lotnictwa, p. Mariana Krzyżana, samolot został przekazany na cele muzealne i 25 września 1990 roku przebazowany z TSWL Zamość do Lubuskiego Muzeum Wojskowego w Drzonowie.

Samolot TS-11 "Iskra" 200BR uczestniczył w pierwszej połowie lat 70-tych w nieformalnym konkursie na samolot pola walki w ramach testów w polskim lotnictwie. Z tego powodu został pomalowany w barwy maskujące i był to przez długi czas jedyny samolot tego typu pokryty wielobarwnym kamuflażem. Dokładnie tymi samymi barwami pokryto zapewne wszystkie trzy samoloty (a z całkowitą pewnością dwa – MiG-21F13, nr burtowy "2015" i TS-11, nr "0823"), biorące udział w porównaniach: MiG-21F13, Lim-6bis oraz jedyny egzemplarz TS-11 "Iskra" 200BR. Z rywalizacji w tych zmaganiach zwycięsko wyszedł Lim-6bis.

TS-11 "Iskra" 200BR w czasie eksploatacji w 45 LED. Foto: WAF

    „Iskra” 200BR była prezentowana w Indiach w 1975 roku w bazie lotniczej Hakimpet, czego efektem był jednak zakup nie samolotu jednomiejscowego a 50 sztuk samolotów TS-11 „Iskra” w odmianie szkolno-bojowej „bis D” przez hinduskie wojska lotnicze. Do Indii sprzedano ostatnie 20 samolotów XIV serii (egzemplarze od 3H-14-16 do 3H-14-35), całą XV serię (25 szt.) oraz pierwsze pięć samolotów serii XVI (samoloty od 3H-16-01 do 3H-16-05). Była to jedyna transakcja sprzedaży samolotów „Iskra” za granicę dla użytkownika wojskowego. W późniejszym okresie kilkanaście samolotów „Iskra” w stanie lotnym znalazło się w posiadaniu prywatnych kolekcjonerów na całym świecie, głównie w USA i Australii. Od 1991 roku, całościowo ujmując, zagraniczne instytucje prywatne i państwowe pozyskały bez mała 50 egzemplarzy TS-11 „Iskra”. 

    W zbiorach Lubuskiego Muzeum Wojskowego, znajdują się także dwa inne egzemplarze tej konstrukcji, TS-11 Bis B o numerze burtowym „0506” oraz jedyny zachowany, czyli również unikalny, samolot w odmianie Bis C, (200Art) o numerze burtowym „0530”.

TS-11 "Iskra" 200BR w czasie testów, sfotografowana zapewne niedługo po naniesieniu kamuflażu.
Limuzynka kabiny jeszcze bez lusterka wstecznego na oszkleniu. Foto: WAF

Dane taktyczno-techniczne

rozpiętość – 10,06 m
długość – 11,15 m
wysokość – 3,50 m
powierzchnia nośna – 17,5 m. kw.
prędkość maksymalna 720 km/h
pułap – 11 000 m
zasięg – 1200 km
masa własna – 2610 kg

    Uzbrojenie: jedno działko NS-23KM z zamontowanym łuskozbieraczem, rakietowe pociski niekierowane typu S-5 w zasobnikach Mars-3 (na cztery pociski) i Mars-4 (na osiem pocisków), zasobniki strzeleckie Zeus 1 z karabinem maszynowym PKL kalibru 7,62mm, bomby oświetlające i klasyczne o wagomiarze do 100 kg. Uzbrojenie można było montować na czterech belkach podskrzydłowych.

Tekst i fotografie : Jarosław Sobociński

***

Konkurs plastyczny 

"Drogi do niepodległości" 2025 

XI Edycja

Uroczystość rozstrzygnięcia konkursu plastycznego "Drogi do niepodległości" 2025, XI Edycji
oraz wręczenie nagród laureatom odbyło się w czasie obchodów Święta Niepodległości
w LMW Drzonów, 11. listopada 2025 r. o godzinie 12.00. 

Na konkurs wpłynęło bez mała 300 prac wykonanych technikami w formatach zgodnych
z dopuszczonymi w regulaminie.
Jury w składzie: dyrektor muzeum p. Piotr Dziedzic, p. Magdalena Poradzisz-Cincio, i p. Błażej Mościpan, w ramach swoich obrad, wybrało 43 prace, które nagrodzono i wyróżniono. 

Zgodnie z podziałem na kategorie są to:

GRUPA MŁODSZA ( klasy I - III )

I Miejsce (ex aequo) - Michał Zelem

I Miejsce (ex aequo) - Lena Dziębór

II Miejsce - Mateusz Młoduchowski

III Miejsce (ex aequo) - Maja Własak

III Miejsce (ex aequo) - Alan Własak

GRUPA STARSZA ( klasy IV - VIII )

I Miejsce - Filip Wiśniewski

II Miejsce (ex aequo) - Miłosz Frątczak

II Miejsce (ex aequo) - Martyna Wachowicz

III Miejsce  - Martyna Sochacka

III Miejsce  - Janina Pajdowska

III Miejsce  - Mateusz Kołodziejczak

Praca zbiorowa:

I Miejsce 

Kornelia Jamróg, Iga Durkot, Agata Bartkowiak, Weronika Kazuś
Świetlica Szkolna SP 11 w Zielonej Górze

II Miejsce

Aleksander Rurkowski, Adrianna Rurkowska - SP 10 w Zielonej Górze

III Miejsce

Klaudia Klamecka, Zosia Przymus, Karina Tom, Julia Biruk
wraz z pomocą Leny Zapotocznej i Bartka Lisieckiego

SP w Nietkowie

Wyróżnienia (29):

- Nadia Andrulewicz

- Bianka Berezowska

- Wiktoria Błażejewska

- Marharyta Chechul

- Adam Dzieńdziura

- Karolina Fleszer

- Tymon Frączak

- Pola Gawęda

- Miłoch Habich

- Jan Jęrzejowski

- Lena Jurewicz

- Mateusz Kołłątaj

- Witold Kowalczyk

- Martyna Koziołkowska

- Faustyna Krasowska 

- Filip Krasowski

- Sebastian Kukulski

- Bianka Kulczyńska

- Stanisław Mamala

- Daryna Noha

- Kacper Olszewski

- Konrad Pająk

- Julian Pasek

- Kornelia Skulska

- Tymoteusz Szumocki

- Dariusz Szymański

- Viktoria Ulitin

- Antoni Zapotoczny

- Klaudia Żerelik

 Nagrody laureatom wręczaliśmy 11 listopada w dniu Narodowego Święta Niepodległości na tarasie muzeum...

Foto: J. Sobociński

***

Święto Niepodległości '2025

Tegoroczne Narodowe Święto Niepodległości uraczyło nas typowo jesienną pogodą,
nieco deszczową i chłodną. Mimo to nastroje wśród naszych gości były ciepłe i podniosłe!
Nawet przy niesprzyjającej pogodzie odwiedziło nas w tym uroczystym dniu wiele osób,
dla których otworzyliśmy nie tylko hangar ekspozycyjny lecz także umożliwiliśmy zwiedzanie
wnętrza radaru systemu przeciwlotniczego 2K11M1 "Krug" oraz kabinę samolotu MiG-21U.
W pogodniej i miłej atmosferze, mimo deszczu, uroczyście wręczyliśmy
nagrody uczestnikom-laureatom konkursu plastycznego "Drogi do Niepodległości".
Jak zwykle dopisali także uczestnicy dorocznego rajdu rowerowego!

Dziękujemy wszystkim, którzy odwiedzili nas tego dnia
i zapraszamy do oglądania migawek z wydarzeń...

Foto i tekst: Jarosław Sobociński

Foto: J. Sobociński

***

Piknik militarny

z okazji Święta Wojska Polskiego
15 sierpnia 2025

Kolejny raz organizacji imprezy plenerowej w Lubuskim Muzeum Wojskowym w bieżącym roku, sprzyjała piękna letnia a nawet upalna pogoda.

W tym roku nasz piknik z okazji Dnia Wojska Polskiego uświetnili: prezydent Zielonej Góry, Pan Marcin Pabierowski oraz Pan Mirosław Gancarz, Pełnomocnik Prezydenta Miasta ds. polityki informacyjnej UM. 

W tym dniu, z okazji święta naszych żołnierzy przypadającym 15 sierpnia, gościliśmy przedstawicieli różnych jednostek wojskowych ze sprzętem bojowym w nich używanym, członków stowarzyszeń militarnych a także różnorodne stoiska, uatrakcyjniające piknikowe wydarzenia i atrakcje.

Dziękujemy serdecznie także przedstawicielom Straży Pożarnej, Policji oraz Pogotowia Ratunkowego, dzięki którym mogliśmy czuć się bezpieczni w ten gorący, letni i pełen atrakcji dzień.

Dziękujemy także za bardzo liczne uczestnictwo naszych zwiedzających w imprezie
i już zapraszamy na kolejną edycję w przyszłym roku!

Zapraszamy do oglądania migawek z imprezy...

Foto i tekst: Jarosław Sobociński (68)

Foto: J. Sobociński

***

Piknik Czołgisty 2025 

W niedzielę 15. czerwca 2025 roku przy pięknej, wręcz upalnej pogodzie, odbył się w drzonowskim muzeum doroczny piknik z okazji Święta Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych, obchodzony 17 czerwca a ustanowiony zarządzeniem MON w 2009 r. Tegoroczny piknik odbywał się również pod egidą 40.lecia oficjalnego otwarcia placówki...

Dziękujemy Wszystkim, którzy w tym dniu odwiedzili nasze muzeum
i zapraszamy do oglądania migawek z wydarzenia...

Foto i tekst: Jarosław Sobociński (69)

Foto: Jarosław Sobociński

***

 BIP 2025

  Link do nowej strony internetowej BIP, wprowadzonej w 2025 roku:

https://www.gov.pl/web/bip/lubuskie-muzeum-wojskowe-w-zielonej-gorze-zs-w-drzonowie-lubuskie-zielonogorski-swidnica 

Europejska Noc Muzeów 2025

XIX edycja europejskiej Nocy Muzeów była powiązana z 40. rocznicą oficjalnego
otwarcia Lubuskiego Muzeum Wojskowego.
Pogoda tego dnia nie była niestety najlepsza, solidny deszcz przed południem
nieco utrudnił przygotowania do imprezy.
Jednak sama impreza przebiegła przy bardzo ładnej, spokojnej i bezwietrznej aurze,
co pozwoliło zrealizować wszystkie atrakcje zaplanowane na tegoroczną edycję Nocy Muzeów w Drzonowie.

Zapraszamy do oglądania migawek z imprezy...

Foto i tekst: Jarosław Sobociński

***