Jędrzychów
(do 1945 Heinersdorf)

Obecnie w granicach Zielonej Góry

Pomnik poległych w wojnach światowych

Lokalizacja: cmentarz komunalny w Jędrzychowie, ul. Kąpielowa

Forma: Pomnik zbudowany na planie kwadratu o boku 6 m. Centralna część wykonana z kamienia polnego w formie ściany, którą na dwie równe prostokątne części dzieli wyrastający z niej obelisk. Obelisk zwieńczony krzyżem kawalerskim usadowionym na podstawie stylizowanej na kapitel. Całość zwieńczenia wykonana z piaskowca. Podstawę krzyża zdobi sznur oficerski.
Na obelisku pole inskrypcyjne (A) o wymiarach: szer. 50 cm, wys. 100 cm, a po jego bokach kolejne cztery płyty o szer. 60cm i wys. 95 cm (B-D). Płyty wykonane z granitu.
Centralną część poprzedza murek wykonany z kamienia polnego pokryty cementowym cokołem. Na jego środku trzystopniowe schodki. Wewnątrz w 1995 r. umieszczono 35 płyt nagrobnych sióstr diakonisek z zielonogórskiego szpitala, które pochowane zostały na dawnym Grünes-Kreuz-Friedhof, czyli cmentarzu Zielonokrzyżowym w Zielonej Górze (dziś Park Tysiąclecia). Wśród płyt pochodzących z lat 1903 – 1944 znajduje się m.in. tablica zmarłej w 1918 r. Anny Borchers – organizatorki Domu Macierzystego Diakonis „Bethesda” .

Czas powstania: przed 1924 r.
Stan zachowania: Dobry. Pomnik w 1997 r. przeszedł renowację, którą wykonał Helmut Hororn z pomocą byłych mieszkańców wsi. Do pomnika doprowadzona została alejka z tuj, a przed pomnikiem zamontowano ławki. Odświeżono mur z kamienia polnego, zniszczone płyty inskrypcyjne zastąpiono nowymi, wykonanymi z granitu. Nieznany jest oryginalny tekst inskrypcji, który prawdopodobnie zawierał listę poległych w I wojnie światowej mieszkańców wsi. Tekst nowych inskrypcji wykonany w językach polskim i niemieckim. W prawym dolnym rogu pomnika umieszczono tabliczkę informującą o przeprowadzonej renowacji.

Obecny tekst inskrypcji:
pole (A)
FRIEDHOF DER
GEMAINDE
HEINERSDORF
BIS 1945

CMENTARZ
GMINY
JĘDRZYCHÓW
DO 1945

pole (C)
ZUM GEDENKEN
ALLER GEFALLENEN
DER WELKRIEGE

PAMIĘCI POLEGŁYM
W WOJNACH
ŚWIATOWYCH

pole (D)
ERINNERUNGSSTATTE
DER DIAKONISSEN
DES KRANKENHAUSES
BETHESDA IN GRUNBERG

MIEJSCE PAMIĘCI
SIÓSTR DIAKONISEK
SZPITALA W
ZIELONEJ GÓRZE

pola (B) i (D)
bez napisów, na obu wyryty płonący znicz oraz gałązka

Fragmentaryczna lista poległych w I wojnie światowej mieszkańców wsi:

Pieper Otto, Gardejäger, Gardej.-Batl. Potsdam, vermisst seit 20.9.1914
(strzelec gwardii, Gwardyjski Batalion Strzelców z Poczdamu, zaginiony od 20.9.1914)
Haase Max, Reservist, Arbeiter in der Beuchelt Fabrik aus Grünberg, 1914
(rezerwista, pracownik zielonogórskich zakładów Beuchelta )
Rube Willh., Hus.-Regt. 4, vermisst seit 11.5.1915
(4. Pułk Huzarów, zaginiony od 11.5.1915(
Beier Rich, Landsturmmann, Inf. - Regt. 32., vermistt seit 10.7.1916
(landszturmista – szeregowy pospolitego ruszenia, 32. Pułk Piechoty, zaginiony od 10.7.1916 r.))
Fōrster Rob., Musketier, Inf. Reg. 47, vermisst seit 17.7.1915
(muszkieter, 47. Pułk Piechoty, zaginiony od 17.7.1915 r.)
Fiedler Rich., Wehrmann, Inf. Reg. 58, vermisst seit 20.9.1917
(żołnierz, 58. Pułk Piechoty, zaginiony od 20.9.1917)
Krause Heinr., Musketier, Inf. Reg. Nr. 335, vermisst seit 13.10.1918
(muszkieter, 335 Pułk Piechoty, zaginiony od 13.10.1918)
Gutsche Fritz, 21 Jahre, Vorarbeiter, Grenadier, 3. Komp. 5. Garde-Reg. z.[u] F.[uss]., 26.4.1918
(21 lat, brygadzista, grenadier, 3. Kompania, 5. Pieszy Pułk Gwardii)
Gutsche Paul, 23 Jarhe, Maschinenführer, Musketier, 2. Komp. Inf.-Reg. 66, 1.6.1918
(23 lata, maszynista, muszkieter, 2. Kompania, 66. Pułk Piechoty)
Helbig Heinrich, 23 Jahre, Bürogehilfe, Gefraiter, 5. Komp. Res.-Inf.-Reg. 36, 24.4.1918
(23 lata, pomocnik biurowy, gefrajter/starszy szeregowy, 5. Kompania, 36. Rezerwowy Pułk Piechoty)
Hentschel Robert, 19 Jahre, Böttcher, Musketier, 7 Komp. Inf.-Reg. 395, 31.8.1918
(19 lat, bednarz, muszkieter, 7 Kompania. 395 Pułk Piechoty)
Reichelt Paul, 30 Jahre, Kellner, Sergeant, 4 Komp. Res.-Jäger-Battl. 5, 1.10.1918
(30 lat, kelner, sierżant, 4 Kompania, 5. Rezerwowy Batalion Strzelców)
Seidel Richard, 34 Jahre, Töpfer, Wehrmann 10. Komp. Inf.-Reg. 461, 30.8.1918
(34 lata, garncarz, żołnierz, 10 Kompania, 461 Pułk Piechoty)
Schütze Gustaw, 31 Jahre, Fabrikarbeiter, Pionier, Pionier-Komp. 262, 4.9.1918
(31 lat, pracownik fabryki, saper, 262. Kompania Saperów)
Voland Fritz, 24 Jahre, Portier, Landsturmann, 3. Komp. Res.-Inf.-Reg. 23, 10.3.1918
(24 lata, portier, landszturmista, 3. Kompania, 23. Rezerwowy Pułk Piechoty)

Bibliografia:
Brylla W.D., Translokacja zabytków a inwentaryzacja pamięci -nagrobki diakonis na cmentarzu w Jędrzychowie (Zielona Góra). Przykład losów niemieckich nekropolii [w:] Władza i społeczeństwo wobec niemieckiej spuścizny kulturowej na ziemi lubuskiej po II wojnie światowej, Zielona Góra 2010
Kufel R. R., Cmentarze wyznaniowe do 1945 roku w granicach województwa lubuskiego. T.4, Powiat zielonogórski, Gminy Świdnica i Zabór, miasto Zielona Góra, Zielona Góra 2015
Twarowska M., Dzieje zielonogórskich cmentarzy [w:] Studia zielonogórskie, pod red. A. Toczewskiego, t. IX, Zielona Góra 2003

Grünberger Hauskalender, r. 1920, 1921, 1924
Grünberger Wochenblatt, nr 2 2001
Grünberger Wochenblatt, nr 11 2005 r.
Niederschlesisches Tageblatt, nr 1 z 1.01.1915

Tekst i zdjęcia:
Błażej Mościpan

Artykuł powstał w ramach projektu „Badania terenowe pomników ofiar I wojny światowej”

Będziemy niezwykle wdzięczni za wszelkie dodatkowe informacje na temat pomnika. Kontakt: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.