Samolot myśliwski Jak-23

LMW-KI-1866

Jak-23 powstał jako rozwinięcie wcześniejszych myśliwców odrzutowych Aleksandra Jakowlewa - Jak-15 i Jak-17 powtarzając ich redanowy układ aerodynamiczny, z silnikiem w przodzie kadłuba i dyszą wylotową pod jego tylną częścią, lecz konstrukcja była całkowicie nowa. Poprzednie odrzutowe Jaki, miały kadłub szkieletowy kryty sklejką i usterzenie kryte płótnem, zaś w Jak-23 zastosowano konstrukcję metalową, półskorupową. Aby uzyskać stosunkowo smukły kadłub, umieszczenie silnika z przodu wymusiła jego konstrukcja, mająca duży przekrój poprzeczny.  Napęd Jaka-23 stanowił brytyjski silnik turboodrzutowy Rolls-Royce Derwent V, skopiowany w ZSRR jako Klimow RD-500 (silniki brytyjskie pozyskano w formie oficjalnego zakupu). W założeniu samolot miał być podobny w pilotażu do samolotów tłokowych, aby umożliwić w miarę możliwości płynne przeszkalanie pilotów na napęd odrzutowy. Stąd mimo pojawienia się nowocześniejszych konstrukcji (MiG-15) także Jaka-23 skierowano do produkcji seryjnej.

Prototyp Jak-23 został oblatany 8 lipca 1947 przez pilota doświadczalnego Michaiła Iwanowa. Od listopada 1947 do marca 1948 samolot przechodził próby państwowe. Konstrukcję ówcześnie oceniono jako dysponującą dużym przyspieszeniem i prędkością wznoszenia oraz dobrymi charakterystykami startu i lądowania oraz manewrowymi. Samolot mógł startować z utwardzonych  lotnisk gruntowych. Wadami była słaba stabilizacja podłużna w locie z maksymalnymi prędkościami – ze względu na krótki i beczkowaty kadłub (dość charakterystyczny dla pierwszych odrzutowców napędzanych silnikami ze sprężarką odśrodkową), podnoszenie nosa samolotu przy gwałtownym zwiększaniu ciągu (wynikające z odchylenia osi silnika w dół) oraz brak hamulców aerodynamicznych. Brak hermetyzowanej kabiny ograniczał jego praktyczne zastosowanie na większych wysokościach.

Początkowe problemy z produkcją silników RD-500 sprawiły, że pierwsze samoloty seryjne Jak-23 zbudowano dopiero w październiku 1949 (fabryka nr 31 w Tbilisi). Ponieważ jednak już wtedy Jak-23 znacznie ustępował nowym myśliwcom ze skośnymi skrzydłami (górował jedynie prędkością wznoszenia i manewrowością na małej wysokości), produkcję wstrzymano w 1950 po zbudowaniu 310 samolotów.

Pod koniec 1949 Jaki-23 weszły do służby w radzieckich siłach powietrznych (krótko pozostawały w pierwszej linii) a duża ich część bazowała na terenie Polski. Już około 1951r. zostały wycofane, w związku z pojawieniem się samolotów MiG-15 a posiadane egzemplarze przekazano państwom zaprzyjaźnionym.

Od 1949 roku Jaki-23 zostały skierowane na eksport. Niedużą ilość (20 szt., oznaczonych jako S-101) przekazano Czechosłowacji, Bułgarii (około 15 szt.), Rumunii (40 szt.), po kilka sztuk również na Węgry i do Albanii. Samolotów Jak-23 nie używano bojowo. W Czechosłowacji planowano podjęcie produkcji licencyjnej, z czego jednak zrezygnowano. Jeden egzemplarz Jak-23 został skradziony przez amerykańskie służby specjalne z transportu kolejowego w Jugosławii, przewieziony w skrzyniach transportem lotniczym, złożony, przebadany w locie a następnie w przeciągu kilku dni zwrócony.

Głównym użytkownikiem Jaków-23 poza ZSRR była Polska. Był to pierwszy odrzutowiec polskiego lotnictwa używany w dużej liczbie (około 100 egz.). Samoloty były przekazywane z jednostek radzieckich, część z Czechosłowacji a część zakupiono jako nowe. Pierwsze z nich dotarły w grudniu 1950. Używano ich od 1951r , a z pierwszej linii zostały wycofane już w 1956r. Planowano podjęcie produkcji licencyjnej w WSK-Mielec pod nazwą G-3, z czego jednak zrezygnowano, podejmując produkcję licencyjną MiGa-15 pod oznaczeniem Lim-1.

Od 1956 dwa samoloty zostały przekazane polskiemu lotnictwu cywilnemu – Instytutowi Lotnictwa do prób.
Otrzymały one znaki SP-GLK i SP-GLL. 21 września 1957 pilot Andrzej Abłamowicz ustanowił na Jaku-23 „SP-GLK” dwa rekordy świata w tej klasie samolotów - wznoszenia na wysokość 3000 m w czasie 119 sekund i na wysokość 6000 m w czasie 197 s. Samolot ten został skreślony z rejestru statków powietrznych 28 listopada 1961, będąc prawdopodobnie ostatnim używanym Jakiem-23 na świecie.

 Jak-23 eksponowany w muzeum w Drzonowie wyprodukowano w 1948 roku
 w Tbilisi z nr ser. 807

  Dane taktyczno-techniczne:

  - długość –  8,12 m
  - rozpiętość – 8,73 m
  - masa własna – 1980 kg
  - prędkość – 923 km/h
  - zasięg – 1030 km
  - pułap – 14 800 m
  - uzbrojenie – 2 działka NS-23 kalibru 23mm, (90 pocisków na działko)

Foto i tekst : Jarosław Sobociński