Bluza mundurowa typu battle-dress (P-37) ogniomistrza Józefa Mroza z 1. Pułku Artylerii Przeciwlotniczej 1. Dywizji Pancernej PSZ, 1944 - 1946 r., LMW-KI-2941.

Czasem za przedmiotem z muzealnej gabloty kryje się niezwykła historia jego użytkownika. Takie eksponaty stają się doskonałym punktem wyjścia do snucia opowieści ukazujących zawikłane losy polskich żołnierzy. Dokładnie tak jest w przypadku bluzy mundurowej ogniomistrza J. Mroza.

Józef Mróz (14.10.1906 – 15.12.1977) urodził się w Żytyniu na Wołyniu. Do wybuchu wojny pełnił funkcję sekretarza sądowego w Równem, był także zastępcą komendanta w Wołyńskiej Chorągwi ZHP. Zmobilizowany został we wrześniu 1939 r., po wejściu do Polski ZSRR udało mu się uniknąć internowania i powrócić do domu. Aresztowany przez NKWD w marcu 1940 r. trafił początkowo do obozu w Starobielsku, a następnie do jednego z syberyjskich łagrów pod Workutą. Z nieludzkiej ziemi udało mu się wydostać wraz z armią Andersa. Z Bliskiego Wschodu został wysłany okrętem do Południowej Afryki, gdzie ukończył kurs podchorążych (Szkoła Podchorążych Rezerwy 8. Dywizji Piechoty). Na początku września 1942 r. wszedł na transportowiec HMS „Laconia”, którym miał dopłynąć do Wielkiej Brytanii. 12 września okręt z 2725 osobami na pokładzie (w tym z 103 polskimi żołnierzami, pełniącymi głównie służbę wartowniczą przy 1793 włoskich jeńcach wojennych) został trafiony dwoma torpedami z niemieckiego okrętu podwodnego U-156 i zatonął. Ze względu na obecność dużej liczby sojuszniczych żołnierzy włoskich na pokładzie niemieckie okręty podwodne, a następnie także flota Vichy, przystąpiły do akcji ratunkowej, którą w pewnym momencie dodatkowo utrudniały bombardowania alianckiego lotnictwa. Ostatecznie wg szacunków w katastrofie tej zginęło ok. 1600 osób.

J. Mróz trafił szczęśliwie (jako jeden z 70 Polaków) na pokład krążownika „Gloire” i został przetransportowany do obozu internowania w Maroku. Wrota obozu otworzyły się pod koniec 1942 r. po udanym desancie wojsk alianckich w Maroku (operacja Torch). J. Mróz został następnie przetransportowany do Wielkiej Brytanii, gdzie zasilił szeregi 1. PAPlot., z którym przeszedł cały szlak bojowy. W 1946 r. udało mu się nawiązać kontakt korespondencyjny ze swoją rodziną, która po wojnie znalazła swój nowy dom w wielkopolskiej Wrześni. Rok później powrócił do kraju. Zmarł w 1977 r.

1. Pułk Artylerii Przeciwlotniczej, w którym walczył bohater niniejszego opracowania, sformowany został w Wielkiej Brytanii 27.06.1943 r. na bazie wcześniej tworzonych oddziałów przeciwlotniczych. Był to największy – pod względem liczebności żołnierzy - z pułków artyleryjskich 1. Dywizji Pancernej. Etatowo miał on liczyć blisko 900 żołnierzy i oficerów wyposażonych w niecałe 200 pojazdów mechanicznych (w tym ciągniki artyleryjskie, ciężarówki, samochody) oraz motocykle. Składał się z trzech trójbateryjnych dywizjonów, a na wyposażeniu każdej baterii znajdowało się sześć armat. Podstawowym uzbrojeniem były holowane działa przeciwlotnicze kalibru 40 mm. W dniach 29-31.07.1944 pułk został przerzucony do Normandii, gdzie rozpoczął swoje działania bojowe, osłaniając walczące oddziały 1. Dywizji, z którą przeszedł szlak bojowy przez bitwę pod Falaise, Belgię, Holandię, kończąc na północy Niemiec. Po zakończeniu wojny żołnierze jednostki pełnili funkcje okupacyjne. W czasie walki pułk odnotował dziewięć pewnych zestrzeleń niemieckich samolotów oraz tyle samo bomb latających V1. Od 1998 r. tradycje tej jednostki dziedziczy 4. Zielonogórski Pułk Przeciwlotniczy z Czerwieńska.

Tekst: Błażej Mościpan
Zdjęcia: B. Mościpan, P. Pochocki, archiwum rodzinne Janusza i Lecha Mrozów

Opracowano na podstawie:
Karta inwentarzowa eksponatu LMW-KI-2941
Mróz J., Mój tato Józef, prezentacja w zasobach LMW
Zaświadczenie z dnia 30.12.1942 podpisane przez dowódcę 1. kompanii Szkoły Podchorążych 8 Dywizji Piechoty (kopia w zbiorach LMW)
Karbowiak A., Katastrofa „Laconii”. Ten incydent zmienił wojnę na Atlantyku w piekło, „Historia do Rzeczy” ,nr 9/2016
Kozica Sz., Jestem cały i zdrów, „Gazeta Lubuska” z 29.03.2014 r.
Murgabia J., Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie 1939-1946, Warszawa 1990
Nowaczyk R., Syzyf z Workuty, „Wiadomości wrzesińskie”, .20.01.2012
Tym Juliusz S., Lalak Z., Śladami Polskich Gąsienic. Polskie Oddziały Pancerne na Zachodzie t. 20. Artyleria Dywizyjna 1 Dywizji Pancernej, Warszawa 2015
Wróbel J., Żołnierz polski 1939 -1945, Poznań 2012
Żygulski Z. jun., Wielecki H., Polski mundur wojskowy, Warszawa 1988