Eksponat listopada 2018

Krzyż i Medal Niepodległości

Krzyż i Medal Niepodległości uznawane są za jedne z najpiękniejszych pod względem artystycznym wyróżnień II Rzeczpospolitej. Pomysł jego wprowadzenia powstał w 1928 r. gdy organizowano obchody dziesięciolecia odzyskania niepodległości. Zauważono wówczas, że istnieje duże grono osób, które nie zostało dotąd wyróżnione odpowiedniej rangi odznaczeniem państwowym za ofiarną prace na rzecz Niepodległej. Ostatecznie zdecydowano o potrzebie wprowadzenia nowego orderu. Krzyż i Medal wprowadzono Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej I. Mościckiego z 29.10.1930 r., którego 1 art. brzmiał: 

„Ustanawia się Krzyż Niepodległości i Medal Niepodległości celem odznaczenia osób, które zasłużyły się czynnie dla niepodległości Ojczyzny w okresie przed wojną światową lub podczas jej trwania oraz w okresie walk orężnych polskich w latach 1918 - 1921, z wyjątkiem wojny polsko-rosyjskiej na obszarze Polski.” 

Odznaczenie zaprojektował prof. Mieczysław Kotarbiński, autor wzorów Orderu Orła Białego oraz Orderu Odrodzenia Polski. Pierwszym wykonawcą była mennica państwowa w Warszawie. Z czasem wobec dużej ilości zamówień oraz chęci posiadania duplikatów, produkcji podjęli się także: warszawski grawer Wiktor Gontarczyk, którego zakład jubilerski mieścił się przy ul Miodowej 19 (w tym też zakładzie powstawało większość ówczesnych oznak pułkowych), warszawski zakład Stanisława Zygadlewicza oraz francuska firma Arthus Bertrand z Paryża. W hierarchii ważności Krzyż Niepodległości (z Mieczami lub bez) zajął miejsce przed Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, zaś Medal Niepodległości przed Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Krzyż Niepodległości z Mieczami, LMW-KI-343

Krzyż i Medal Niepodległości nadawał prezydent RP. Odznaczeni nabywali odznakę i dyplom na własny koszt. Odznaczonym przysługiwały specjalne prawa takie jak: prawo wyborcze do senatu, zniżki kolejowe, pierwszeństwo ich dzieci do przyjmowania do szkół państwowych, prawo do zaliczania do wysługi emerytalnej okresu działalności zmierzającej do odzyskania niepodległości czy prawo pierwszeństwa przy obsadzaniu urzędów państwowych.

Krzyż Niepodległości, LMW-KI-342

Krzyż Niepodległości wykonany jest w formie krzyża greckiego i posiada wymiary 42x42 mm. Ramiona równoramienne krzyża „związane” są pośrodku sześcianem, na którym wyryto stylizowany wizerunek orła. Ramiona krzyża pokryte są czarną emalią, przedzieloną paskiem metalu. Na ramionach wyryty napis: BOJOWNIKOM NIEPODLEGŁOŚCI. Rewers gładki. Całość wykonana w tombaku. Za czyny z bronią w ręku nadawano wersję Krzyża z Mieczami. Wówczas do wstęgi mocowano dwa skrzyżowane mieczyki, związane ze sobą ornamentem. 

Medal Niepodległości, LMW-KI-341 

Medal Niepodległości ma średnicę 35 mm. Wykonany jest z brązu i przedstawia na stronie głównej symboliczne wyobrażenie trzech hydr, przebitych trzema mieczami (symbol pokonania zaborców). Wokół napis: BOJOWNIKOM NIEPODLEGŁOŚCI. Na rewersie znajduje się monogram „R.P.” (Rzeczpospolita Polska).

Tekst: Błażej Mościpan

Zdjęcia: Paweł Pochocki