Uniwersalny karabin maszynowy PKM
(Zakłady Metalowe im. H. Cegielskiego w Poznaniu, 1993 r.)
numer inwentarzowy LMW-KI-2733

   Karabiny maszynowe to najstarsza strzelecka broń automatyczna. Już w latach 80. XIX w. amerykański konstruktor wielu wzorów broni palnej Hiram Maxim opracował model ciężkiego karabinu maszynowego posadowionego na solidnej podstawie, z dużymi kołami i z siodełkiem dla strzelającego. W następnych latach pojawiły się kolejne konstrukcje (również w krajach europejskich), ale wojsko patrzyło na nie niechętnie obawiając się problemów ze zbyt wielkim zużyciem amunicji. Szybko jednak przekonano się o ogromnych możliwościach bojowych karabinów maszynowych (ckm-w i rkm-ów). Wykazały je zwłaszcza działania na frontach I wojny światowej. W okresie międzywojennym pojawiła się idea stworzenia uniwersalnego karabinu maszynowego dostosowanego do prowadzenia ognia zarówno z ciężkiej podstawy trójnożnej, jak i lekkiej dwunożnej. Zastosowano w nim szybkowymienną lufę chłodzoną powietrzem, zasilanie taśmowe z amunicją karabinową i automatykę opartą najczęściej na zasadzie odprowadzania gazów prochowych lub krótkiego odrzutu lufy. W połowie lat 30. XX w. w III Rzeszy pojawił się pierwszy ukm – MG-34 kal. 7,92 mm, a w połowie II wojny światowej, dopracowany niemal do perfekcji jego następca, MG-42 kal. 7,92 mm.

   W Związku Radzieckim pierwsze prace nad uniwersalnym karabinem maszynowym prowadzono już na początku lat 20. XX w. Podstawą dla nich był automatyczny karabin W. Fiodorowa wz. 1916 strzelający japońskim nabojem kal. 6,5 mm. Prace jednak przerwano, gdyż zdecydowano o pozostawieniu w uzbrojeniu Armii Czerwonej tylko jednego naboju karabinowego, tj. naboju kal. 7,62 mm x 54R. Temat ukm-u dla armii i marynarki wojennej wrócił na krótko po zakończeniu II wojny światowej, ale znów prace zostały przerwane. Ostatecznie w 2 poł. lat 50. XX w. spośród kilku propozycji nowego karabinu wyłoniono dwie – uniwersalny karabin maszynowy M. T. Kałasznikowa z fabryki w Iżewsku oraz uniwersalny karabin maszynowy G. I. Nikitina i J. M. Sokołowa z fabryki w Tule. Obie konstrukcje poddano testom poligonowym w 1960 r. dając pierwszeństwo karabinowi M. T. Kałasznikowa uzasadniając wybór wysokim stopniem unifikacji z będącymi już w uzbrojeniu karabinami automatycznymi AK oraz ręcznymi karabinami maszynowymi RPK. Pod koniec 1961 r. decyzją ministra obrony Związku Radzieckiego nowa broń oznaczona PK (piliemiot Kałasznikowa) została przyjęta na uzbrojenie armii, lotnictwa i marynarki wojennej. Miała ona zastąpić wszystkie znajdujące się na wyposażeniu Armii Radzieckiej ciężkie i ręczne karabiny maszynowe. W 1969 r. broń została zmodernizowana i oznaczona PKM (puliemiot Kałasznikowa modiernizirowannyj). Produkowano ją w Zakładach Mechanicznych w Kowrowie.

   Karabin maszynowy składa się z następujących podstawowych części: lufy, komory zamkowej z pokrywą, podstawy donośnika i kolby, zamka, sprężyny powrotnej z trzpieniem prowadzącym, rury tłoka gazowego z dwójnogiem oraz mechanizmów: ryglowego, zasilania, uderzeniowego i spustowego. Ryglowanie broni następuje przez obrót zamka. Zasada działania opiera się na wykorzystaniu energii części gazów prochowych odprowadzanych przez boczny otwór w lufie. PK/PKM strzela z zamka otwartego przeważnie seriami – krótkimi do 10 strzałów, długimi – do 30 strzałów lub ogniem ciągłym (po oddaniu kilkuset strzałów rozgrzaną lufę należy wymienić na zapasową wchodzącą w skład zestawu). Karabin maszynowy zasilany jest nietypowo prawostronnie z taśm metalowych ciągłych ułożonych wężowato w blaszanych skrzynkach amunicyjnych bezpośrednio mocowanych do wspornika komory zamkowej. Strzela się nabojami karabinowymi kal. 7,62 mm z pociskami zwykłymi o działaniu uderzeniowym, pociskami smugowymi lub przeciwpancerno-zapalającymi.

   Ukm PK w połowie lat 60. XX w. przyjęty został na uzbrojenie Wojska Polskiego (PKM po roku 1969), gdzie był podstawowym wyposażeniem drużyny piechoty. Jego obsługę stanowiło dwóch żołnierzy – celowniczy i amunicyjny. Żołnierze chwalili go za celność, niezawodność i trwałość, a narzekali na ergonomię pracy. Broń od 1968 r. do końca lat 90. XX w. produkowana była na licencji przez Zakłady Metalowe im. H. Cegielskiego w Poznaniu (wersja PKM od 1974 r.). Zastąpiony on został nowszą konstrukcją – uniwersalnym karabinem maszynowym UKM-2000 dostosowanym do standardowego w NATO naboju kal. 7,62 mm x 51, a produkowanym seryjnie od połowy pierwszej dekady XXI w. w Zakładach Mechanicznych „Tarnów” S.A.
  

   Ukm PKM o numerze broni SZK 617 to dokładnie wersja PKMN wyposażona w dodatkowy wspornik do mocowania celownika noktowizyjnego PPN-3 (radzieckiej produkcji) lub PCS-5 (polskiej produkcji). Trafił on do zbiorów muzeum jesienią 2005 r. jako przekaz Zakładów Mechanicznych „Tarnów” S.A.

Dane techniczne:
Kaliber 7,62 mm
Nabój 7,62 mm x 54R
Prędkość początkowa pocisku 825 m/s
Długość broni 1196 mm
Długość lufy 658 mm
Szybkostrzelność teoretyczna 650 strz./min
Zasięg skuteczny ognia 1000 m
Masa broni 7,5 kg
Taśma na 100, 200 lub 250 naboi

Tekst i zdjęcia: Tadeusz Blachura