Rewolwer Nagant wz. 1895
(ZSRR, Fabryka Broni w Tule, 1945 r.)
numer inwentarzowy LMW-KI-65

W 1894 r. belgijski konstruktor broni Léon Nagant z zakładów w Liége opatentował rewolwer, który wykorzystywał amunicję Henri Piepera (pocisk schowany w wydłużonej łusce) oraz wyposażony był w urządzenie przesuwające bębenek nabojowy do przodu zapewniający gazoszczelność. Broń ta zgłoszona została na rosyjski konkurs na broń boczną dla oficerów, którzy do tej pory używali rewolwerów Smith&Wesson Model 3 (.44 Russian) kal. 11 mm x 24 R. Po udanych próbach poligonowych w 1895 r. została ona przyjęta na uzbrojenie armii carskiej. Pierwsze partie broni wytwarzane były na zamówienie Rosji w macierzystych zakładach w Belgii, a od 1898 r. produkcję przejęła Fabryka Broni w Tule. Masowa produkcja Nagantów ruszyła po I wojnie światowej. W sumie (z przerwami) do 1945 r. wyprodukowano ich 2,6 mln egzemplarzy (w 1942 r. do głównego producenta w Tule dołączyły Zakłady Mechaniczne w Iżewsku).

Rewolwer Nagant to broń o niewielkiej masie i wymiarach, prosta w budowie i użyciu. Posiada stały szkielet typu zamkniętego, z którym połączona jest lufa zaopatrzona w cztery prawoskrętne bruzdy. W szkielecie umieszczono urządzenie spustowo-uderzeniowe oraz mechanizm obrotu i przesuwu siedmionabojowego bębenka bez możliwości jego odchylania na bok. Bębenek osadzony jest na osi i po prawej stronie posiada odchylane na zawiasie ramię. Umożliwia ono załadowanie kolejnych komór nabojowych amunicją lub usunięcie łusek za pomocą prętowego rozładownika umieszczonego w obrotowej obsadzie pod lufą. Bębenek można w łatwy sposób zdemontować do czyszczenia przekręcając i wysuwając rozładownik oraz wysuwając ze szkieletu oś bębenka. Rewolwer posiada stałe przyrządy celownicze – szczerbinkę na szkielecie oraz osadzoną na lufie wydatną muszkę. U dołu szkieletu wystaje półkolisty język spustowy chroniony owalnym kabłąkiem. Stosunkowo wąski, profilowany chwyt broni posiada drewniane okładziny moletowane w drobną siateczkę dla pewniejszego jej trzymania. U dołu zamocowane jest „gniazdo” z „oczkiem” do wiązania sznura lub rzemiennej smyczy.

W carskiej Rosji, a później w Związku Radzieckim Nagant produkowany był w odmianie podoficerskiej i oficerskiej. Broń dla oficerów miała urządzenie spustowo-uderzeniowe z samonapinaniem kurka – wersja podoficerska była bez samonapinania, co zmniejszało szybkostrzelność. Wykorzystywano naboje kal. 7,62 mm x 38 R, w których ważący 7 g pocisk z ołowianym rdzeniem tkwił całkowicie skryty w tulei łuski. Charakterystyczne w rewolwerze było to, że przed każdym strzałem (z samonapinania lub bez niego) bębenek wykonywał 1/7 obrotu w prawo i jednocześnie był dosuwany do lufy. To powodowało, że szyjka łuski wsuwała się do wlotu lufy, co zapewniało lepsze uszczelnienie w momencie strzału. Zwolnienie nacisku na spust powodowało, że bębenek, pod wpływem działania ściśniętej wcześniej sprężyny znajdującej się w jego gnieździe centralnym, cofał się w położenie wyjściowe. W opinii użytkowników Nagant dzięki prostocie konstrukcji, celności i niezawodności działania stanowił jeden z lepszych typów rewolwerów. Doskonale nadawał się do walki z małej odległości i obrony osobistej.

Rewolwery Nagant wz. 1895 w latach 1918-1923 w niewielkiej ilości były używane w Wojsku Polskim. Pod koniec lat 20. XX w. Policja Państwowa zdecydowała o wyborze tego wzoru broni jako rewolweru służbowego. Zdecydowały takie atuty jak celność, prosta budowa oraz pewność w działaniu. Fabryka Broni w Radomiu w latach 1931-1935 wyprodukowała ponad 7100 egzemplarzy rewolweru w nieco lżejszym wariancie i w odmianie z samonapinaniem. Od 1943 r. Naganty radzieckiej produkcji używane były przez Wojsko Polskie formowane w ZSRR i do lat 50. XX w. były etatowym wyposażeniem naszej armii. Były głównie bronią boczną oficerów i dowódców różnych szczebli. Czasami wyposażano w nie podoficerów i szeregowych pełniących funkcje pomocnicze.

Rewolwer o numerze seryjnym JaP 312 trafił do zbiorów muzeum w Drzonowie latem 1979 r. z JW 1951 Krzystkowice i jest jednym z dziesięciu egzemplarzy broni tego wzoru w naszych zbiorach (włącznie z polskiej produkcji rewolwerem Nagant wz. Ng 30).

Dane techniczne:
Kaliber 7,62 mm
Nabój 7,62 mm x 38 R
Prędkość wylotowa pocisku 272 m/s
Długość broni 235 mm
Długość lufy 115 mm
Szybkostrzelność praktyczna 14 strz./min
Zasięg skuteczny ognia 50 m
Masa broni z amunicją 880 g
Bębenek na 7 nabojów

Tekst i zdjęcia: Tadeusz Blachura