Kurtka mundurowa wz. 1943 por. Eugenii Tomczak (zam. Barabasz), Polska, 1945 r.?, nr inw. LMW-KI-1672

29 października 1988 r. odbyła się uroczystość otwarcia wystawy stałej „Kobiety-żołnierze” w Lubuskim Muzeum Wojskowym. Pierwszej tego typu wystawy w polskim muzealnictwie w całości poświęconej Polkom na frontach II wojny światowej. W wydarzeniu tym licznie udział wzięły weteranki, a wśród nich Eugenia Barabasz (z d. Tomczak), która uświetniła spotkanie wręczeniem swoich osobistych pamiątek do zbiorów muzeum. Wśród nich znajdowała się prezentowana tu sukienna kurtka porucznika WP nawiązująca krojem do przedwojennego wzoru 1936.

Kurtkę tę charakteryzuje się następująco: kurtka zapinana na siedem tłoczonych guzików z orłem wojskowym wz. 1943 tzw. kuricą. Od przodu cztery kieszenie zapinane na małe guziki. Naramienniki wszywane i zapinane na mały guzik z wizerunkiem „kuricy”. Nad lewą kieszenią znajdują się w dwóch rzędach baretki odznaczeń. W górnym polskich: Brązowego Medalu Zasłużonym na Polu Chwały, Medalu za Warszawę 1939-1945, Medalu Zwycięstwa i Wolności 1945; w dolnym radzieckich medali: Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945, Za zdobycie Berlina oraz Za Wyzwolenie Warszawy. Z tyłu kurtki wszyte dwa metalowe haki do podtrzymywania pasa głównego. Kołnierz kurtki, zapinany na dwie haftki, od wewnątrz wyściełany jest białym płótnem. Od wewnątrz kurtka wyściełana jest szarym materiałem, na którym brak jakichkolwiek stempli.

Prócz kurtki, muzeum wzbogaciło się wówczas jeszcze o czapkę rogatywkę „miękką” z 1960 r., trzy listy z 1943 i 1944 r. pisane do młodszego brata Ryszarda, trzy zdjęcia oraz dokumenty, a wśród nich kartę mundurową z 1946 r. Z tej ostatniej dowiedzieć możemy się, że pani porucznik w grudniu 1945 .r. odebrała dwa sukienne mundury oficerskie, prawdopodobnie wśród nich prezentowaną tu kurtkę.

Eugenia Barabasz (z domu Tomczak) urodziła się w 13.10.1925 r. w osadzie Wola Piłsudskiego w woj. wołyńskim. W lutym 1940 r. została zaaresztowana przez czerwonoarmistów w liceum w Krzemieńcu, do którego uczęszczała i wywieziono ją wraz z rodziną do obwodu archangielskiego, gdzie zatrudniono ją do prac leśnych. Następnie w 1941 r. wraz z ojcem przeniesieni zostali do miejscowości Słobodsko w obwodzie kirowskim. Tam pracowali (czasem ponad siły) w fabryce produkującej dyktę na cele wojskowe. Na wieść o formowanym Wojsku Polskim uciekła z miejsca pracy i przedostała się do Sielc. Tu najpierw ukończyła batalionową szkołę podoficerską (i została dowódcą plutonu w Samodzielnym Batalionie Kobiecym im. Emilii Plater), a następnie Oficerską Szkołę Piechoty w Riazaniu. Po jej ukończeniu otrzymała stanowisko zastępcy dowódcy 2. kompanii do spraw liniowych w sam. bat. kobiecym. Z formacją tą przeszła cały szlak bojowy prowadzący do Warszawy. W stolicy wyróżniała się w zadaniach patrolowania ulic i zapobieganiu grabieży mienia. Pewnie dzięki temu, wkrótce została awansowana na dowódcę 4. kompanii strzeleckiej. W sierpniu 1945 r. została wyznaczona jako dowódca operacji osiedlenia grupy przeszło stu żołnierek batalionu w miejscowości Lipy Dolne (dziś Platerówka) w powiecie lubańskim. Historia zasiedlenia miejscowości przez kobiety-żołnierze, stała się później inspiracją do świetnej polskiej komedii „Rzeczpospolita Babska” w reżyserii Hieronima Przybyły. Po wypełnieniu misji została przeniesiona do Warszawy do dalszej służby, tym razem jako adiutant w Ministerstwie Obrony Narodowej. Na własną prośbę, zwolniono ją z czynnej służby w maju 1946 r., a trzy lata później przeniesiono ją do rezerwy.

Równie ciekawe były losy najbliżej rodziny p. Eugenii. Jej ojciec Teofil Tomczak, był żołnierzem w okresie I wojny światowej, członkiem POW, odznaczony m. in. Krzyżem Walecznych. W okresie II RP został osadnikiem wojskowym na Wołyniu. We wrześniu 1943 r. został powołany do 1. Dywizji Piechoty. Następnie przeniesiony został do Sum gdzie formowała się 2. Armia WP. Tam wstawił się ze swoim, piętnastoletnim wówczas, synem Ryszardem, który został synem pułku (to do Ryszarda pisała listy p. Eugenia, zachowane w naszych zbiorach). Teofil ostatecznie przydzielony został do zwiadu konnego 6. Dywizji Piechoty. Żołnierzem była także jego druga żona (pierwsza – Aniela, mama Eugenii – zmarła młodo w 1932 r.) Józefa, która przeszła cały szlak bojowy w służbach medycznych 1. Dywizji Piechoty.

Pani porucznik swego męża Waleriana poznała w Platerówce w 1946 r. Jego z kolei, wybuch wojny zastał we Lwowie. Był wówczas studentem prawa na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Po 1941 r. wcielony został do Armii Czerwonej, a w trakcie walk pod Wiaźmą wzięty do niewoli niemieckiej. Pod koniec wojny został wysłany do prac przymusowych przy budowie fortyfikacji, skąd udało mu się uciec. W okresie stalinizmu podejrzewany był o kontakty z podziemiem i o poglądy reakcyjne. Mimo to udało mu się powrócić na studia i ukończyć prawo. Mieli czwórkę dzieci Wiesława, Bogusława, Urszulę i Michała. Wiesław i Bogusław to profesorowie nauk rolniczych, związani z Uniwersytetem Rolniczym w Krakowie.

Tekst i zdjęcia: Błażej Mościpan
Opracowano na podstawie:
- Karta inwentarzowa eksponatu LMW-KI-1672
- Teczka Tomczak Eugenia zam. Barabasz, zbiory Archiwum Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu, sygn. 731/WSK
- Barabasz E., W żołnierskim mundurze do kraju. Biografia Eugenii Barabasz z d. Tomczak, Kraków 2005
- Bigoszewska W., Polskie ordery i odznaczenia, Warszawa 1989
- Drzewiecka S., Szłyśmy znad Oki, Warszawa 1985
- Nowa ekspozycja w Muzeum im. II Armii WP, „Gazeta Lubuska” z 2.11.1988 r.
- Szarugiewicz C., Król M., Mundur i wyposażenie Żołnierza Polskiego 1943-1995. Wojska Lądowe, Wrocław 2013
- Żygulski Z. jun., Wielecki H., Polski mundur wojskowy, Warszawa 1988