Wyrzutnia przeciwlotnicza Strzała 1
Wyrzutnia 9P31 pocisków przeciwlotniczych systemu 9K31 Strzała-1 (Strieła-1, kod NATO SA-9 Gaskin), Agriegatnyj Zawod w Saratowie, l. 70. XX w. nr inw. LMW-KI-2193
9K31 to radziecki samobieżny rakietowy zestaw przeciwlotniczy krótkiego zasięgu, skonstruowany do bezpośredniego osłaniania jednostek zmechanizowanych i pancernych. W chwili wprowadzania do produkcji zestaw ten należał do ścisłej światowej czołówki w swojej kategorii i odznaczał się prostotą i niezawodnością. Projektowanie zestawu rozpoczęto w 1960 r. od pracy nad rakietą, która początkowo miała być wystrzeliwana z wyrzutni przenośnych. W tym okresie w Związku Radzieckim prowadzono równolegle prace nad kilkoma rakietami krótkiego zasięgu o różnej charakterystyce. Założeniem rakiety, później nazwanej kodem 9M31, było jej naprowadzanie na cele widzialne na tle nieba. Rozwiązanie to miało umożliwić strzelanie do celów dopiero nadlatujących (w przeciwieństwie do ówczesnych zachodnich konstrukcji naprowadzanych na podczerwień). Z czasem, wraz z wprowadzaniem w USA kompleksu Chaparral, zdecydowano zmienić założenia wykorzystania rakiety i podjęto decyzję o zwiększeniu jej siły rażenia oraz zasięgu oraz zrezygnowano z koncepcji odpalania jej z wyrzutni przenośnej.
Do wojska ten nowy system przeciwlotniczy wprowadzano od 1968 r. Ostatecznie jako nośnik pod wyrzutnię Strzał-1 wybrano, transporter opancerzony BRDM-2. Był to pojazd, który mimo swych niewielkich rozmiarów posiadał całkiem obszerny przedział transportowy (dzięki lokalizacji silnika z tyłu pojazdu), w którym łatwo pomieścić można było fotel operatora wyrzutni oraz wszystkie urządzenia niezbędne do jej pracy. Samą wyrzutnię zamontowano w miejscu wieżyczki strzeleckiej BPU-1 na karabiny KPWT i PKT. Dodatkowo dla redukcji masy zestawu zrezygnowano z instalacji dodatkowych kółek z napędem, które w zwykłych wersjach transportera ułatwiają pokonywanie przeszkód terenowych. Na bocznych burtach wozu dodano kratownicowe półki na dodatkowe rakiety, a przednie reflektory osłonięto pancerną przesłoną, która chroniła je przed zniszczeniem od odpalanych rakiet.
Wyrzutnia 9P113 sterowana była kinetycznie – siłą mięśni siedzącego pod nią operatora. Proste mechanizmy zapewniały intuicyjną i łatwą obsługę, a sprawny operator mógł dzięki temu niwelować nawet nierówności terenu czy celować i strzelać w trakcie jazdy pojazdu. Kąt podniesienia wyrzutni wynosił od -5° do +80° . Operator naprowadzał wyrzutnię na dostrzeżony cel, używając celownika optycznego 9Sz113 , a następnie włączał zasilanie rakiety. Po usłyszeniu sygnału dźwiękowego świadczącego o przechwyceniu celu przez głowicę, operator odpalał pocisk. Co ciekawe, wyrzutnia była „chowana” do transportu, stabilizowało to dodatkowo zamontowane na niej rakiety i utrudniało rozróżnienie wyrzutni od zwykłego transportera. U podstawy wyrzutni zainstalowano okno operatora, a z jego boku umieszczono w pancernej osłonie wspomniany wyżej celownik 9Sz113.
Jednostopniowy pocisk 9M31 na paliwo stałe o długość ok. 1,8 m poruszał się z prędkością do 420 m/s. Głowica posiadała zapalnik kontaktowy oraz optyczny zbliżeniowy. Pocisk nie był wyposażony w samolikwidator, więc w razie chybienia celu zapalnik przechodził po ok. 13-16 s. lotu w położenie zabezpieczone, co zapobiegało wybuchowi po zderzeniu z ziemią. Dla ochrony rakiet przed zniszczeniem w trakcie transportu czy przeładunku, umieszczano je w specjalnych kontenerach transportowo-startowych TPK. Rakieta mogła zwalczać cele lecące na wysokości od 50 do 3000 m, ale tylko przy dobrej pogodzie, na tle jasnego nieba.
Zestaw Strzała-1 był szeroko eksportowany do krajów bloku wschodniego, w tym nawet na Kubę czy do Nikaragui. W 1999 r. rakiety 9M31 zostały użyte przez armię serbską przeciw samolotom NATO. Polska i Rumunia prócz zestawów otrzymały także licencję na produkcję rakiet. W Polsce produkcją zajmowały się zakłady Mesko w Skarżysku Kamiennej (choć warto podkreślić, iż m.in. elektronika była dostarczana przez ZSRR). W związku z planowanym w naszym kraju, wdrożeniem produkcji własnej modernizacji tego zestawu, zakupiono jedynie kilkanaście sztuk wozów bojowych 9A31. Baterie „Strzał” uzupełniały skład dywizjonów plot. opartych na działach ZSU-23-4. Osiem z nich trafiło do 4. Dywizji Piechoty, gdzie stworzono z nich dwie baterie przydzielone do 13. Pułku Zmechanizowanego w Gorzowie Wlkp. oraz do 18. Pułku Czołgów Średnich w Wędrzynie. Z tej drugiej jednostki trafił do naszego muzeum w 1994 r. prezentowany na zdjęciach egzemplarz o numerze rejestracyjnym UEZ 1141. Co ciekawe na bocznych burtach nosi on jednak znak taktyczny (rzymska III w kwadracie) 17. Pułku Zmechanizowanego z Międzyrzecza.
Dane wyrzutni:
Podwozie: transporter opancerzony BRDM-2
Masa pojazdu bojowego: 8300 kg
Załoga: 3 żołnierzy
Zapas rakiet: 4 + 2
Masa rakiety 9M31: 30 kg
Średnica rakiety: 120 mm
Masa głowicy odłamkowo-burzącej: ok. 3 kg
Pułap: 50 – 3000 m
Prędkość rakiety: 420 m/s
Opracowano na podstawie:
Karta inwentarzowa eksponatu LMW-KI-2193
Angielski R. Zienitnyje Rakietnyje Kompleksy PWO Suchoputnych wojsk. Czast II. „Tiechnika i Woorużenije”. Nr 7/2003
Szulc T., Kompleks przeciwlotniczy 9K31 Strzała 1, „Poligon” nr 3(64)/2018
Szulc T., Poligon przeciwlotników, „Nowa Technika Wojskowa” nr 9/1993
http://tonnel-ufo.ru/german/articles.php?id=1176 [dostęp z dnia 31.07.2022]
Tekst i zdjęcia:
Błażej Mościpan