Samochód pływający BAW/ZIŁ-485 A
Samochód pływający BAW-485 A, Zakład im. Lichaczowa w Moskwie, 1959 r.(?), nr. inw. LMW-KI-2231
BAW to pojazd przeznaczony do przepraw przez przeszkody wodne i przewozu do 28 żołnierzy z ekwipunkiem lub sprzętu ciężkiego – samochodów terenowych, armat itd. To jedna z pierwszych amfibii używanych w Wojsku Polskim. Skonstruowana została na przełomie lat 40. i 50. XX w. przez zespół inżynierów pod kierownictwem Witalija Graczewa. Oparto ją o elementy podwozia i napędu samochodu ciężarowego ZiS-151 (a zmodernizowaną wersję oznaczaną jako BAW-485 A na ciężarówce ZIŁ-157). Wzorowana była na amerykańskim pojeździe DUKW, czyli popularnej „kaczce”. Dużą ilość tych wozów Sowieci otrzymali ze Stanów Zjednoczonych w ramach dostaw Lend-Lease.
Nazwa BAW nadana została przez wojsko i była skrótem od słów bolszoj awtomobil wodopławajuszczij (duży samochód pływający). Powszechnie stosowane jest także oryginalne oznaczenie producenta wozu, a więc ZIS/Ził-485 – w moskiewskich zakładach samochodowych w latach 1952-1959 powstała znaczna większość tych amfibii. Jednak prototypy budowane były w Dniepropietrowsku, a ostanie egzemplarze wyszły z linii produkcyjnych w Briańsku w latach 1960-62. Do dziś trudno ustalić jest dokładną skalę produkcji, choć niektóre źródła podają liczbę przeszło dwóch tysięcy egzemplarzy. Amfibie trafiły do użytku Armii Radzieckiej, a następnie do wojsk innych państw Układu Warszawskiego w tym Polski, gdzie używane były mniej więcej do końca lat 80. XX w. Część amfibii po demobilizacji zasiliła wyposażenie ochotniczych straży pożarnych.
BAW to samochód trzyosiowy z napędem na wszystkie koła, z wodoszczelnym kadłubem, z którego wydzielić można trzy zasadnicze sekcje: dziobową, w której umieszczony jest silnik wraz z chłodnicą; środkową, w której znajdują się kabina kierowcy, wciągarka oraz przednia część przedziału desantowego; rufową ze zbiornikami paliwa, tylną częścią przedziału desantowego, zakończonego otwieraną burtą oraz śrubą zapewniającą podstawowy napęd w wodzie (w przypadku awarii śruby, pojazd z niewielką prędkością mógł dalej płynąć napędzany poprzez ruch kół) . Przedział kierowania oraz desantowy kryte były brezentową plandeką, zakładaną na zdejmowany stelaż. Wciągarka umieszczona na specjalnej ramie pomiędzy przedziałami ułatwiała przede wszystkim załadunek i rozładunek ciężkiego sprzętu, który wjeżdżał na pokład po specjalnych, rozkładanych najazdach. Kierowanie zarówno na lądzie jak i w wodzie odbywało się za pomocą kierownicy. Podobnie jak w transporterach BTR-152 w kabinie kierowania znajdował się panel układu centralnego pompowania opon. Dodatkowym wyposażeniem pojazdu były pompy niezbędne do usuwania wody z kadłuba, koło ratunkowe oraz bosaki do sprawdzania terenu pod wodą.
Samochód pływający BAW przed pracami remontowymi, druga połowa lat 90. XX w., fot. z archiwum LMW
Drzonowski egzemplarz o numerze ramy E0011459 do Muzeum trafił w 1995 r. z likwidowanego Muzeum Tradycji Oręża Polskiego w Lubinie. Znajdował się już wówczas w złym stanie technicznym i był mocno zdekompletowany – bez silnika, instalacji elektrycznej, wyposażenia zewnętrznego i wewnętrznego. Po przyjeździe do Drzonowa eksponat został wstępnie oczyszczony i pokryty farbą podkładową, a następnie po roku 2000 poddano go konserwacji w wojskowych Warsztatach Remontowych w Krośnie Odrzańskim, gdzie niestety naniesiono na pojazd nieodpowiadający historii trójbarwny kamuflaż.
Na kolejny, gruntowny remont pojazd czekał do 2019 r. kiedy to trafił na warsztat Pracowni Renowacji Zabytków Techniki Militarnej pod Wolsztynem. Z kadłuba zdjęto wówczas wszelkie możliwe elementy, całość została oczyszczona mechanicznie (piaskowanie) z resztek powłok malarskich oraz korozji. Następnie uzupełniono skorodowane elementy poszycia, zwłaszcza dna kadłuba. Pojazd zabezpieczono farbą podkładową, uszczelniono kadłub, a następnie przywrócono historyczne barwy, na które już w muzeum domalowano oznaczenia stosowane w Wojsku Polskim. W trakcie remontu udało się uzupełnić wiele elementów wyposażenia, jak koło ratunkowe, lampy, odblaski, szekle holownicze. Odtworzono podłogę przedziału desantowego, konstrukcję do zakładania plandeki i samą plandekę, dzięki czemu polepszone zostały warunki ekspozycji. Muzeum w miarę możliwości poszukuje kolejnych elementów wyposażenia oraz układu napędowego.
Samochód pływający BAW w trakcie defilady w Krośnie Odrzańskim, druga poł. lat 50. XX w., fot. archiwum LMW
Dane techniczne:
Silnik: gaźnikowy, sześciocylindrowy ZiS 123 (określany również jako ZiŁ-485)
Moc: 110 KM
Prędkość maks. po lądzie: 60 km/h
Prędkość maks. na wodzie: 9 km/h
Zasięg na lądzie: 510 km
Czas pływania: do 9 godzin
Masa własna: 7400 kg (po modernizacji)
Ładowność: do 2500 kg lub 28 żołnierzy z ekwipunkiem
Obsługa: 2 żołnierzy
Tekst i zdjęcia: Błażej Mościpan
Opracowano na podstawie:
- Instrukcja wojsk inżynieryjnych. Samochód pływający (BAW), Warszawa 1956 r.
- Katalog pojazdów mechanicznych służby czołgowo-samochodowej, Warszawa 1975 r.
- Karta inwentarzowa eksponatu LMW-KI-2231
- Proczko J. Bolszoj awtomobil wodopławajuszczij, „Tiechnika i Woorużenije” nr 03 i 04/2009
- Samochód pływający BAW/ZIŁ-485, druk ulotny, Drzonów 2019
- Szczerbicki T., Pojazdy Ludowego Wojska Polskiego, Czerwonak 2014
***