Haubica polowa wz. 1938 (M-30)

(Fabryka nr 9, Swierdłowsk, 1944 r.)

numer inwentarzowy LMW-KI-751

W latach 20. XX w. Armia Czerwona używała – skonstruowanych jeszcze przed I wojną światową – haubic kal. 122 mm. Ich parametry w owym czasie były już zdecydowanie niezadowalające i dlatego podjęto decyzję o opracowaniu nowego wzoru działa. Problemy
z jego skonstruowaniem sprawiły, że pojawiła się w międzyczasie koncepcja zastąpienia haubic kal. 122 mm haubicami kal. 105 mm. Ostatecznie wybrano kaliber 122 mm, a zadanie opracowania nowego wzoru broni zlecono dwóm zespołom konstruktorów – jednemu pod kierownictwem W. N. Sidorenki, drugiemu pod kierownictwem F. F. Pietrowa. Specjalna komisja oceniająca projekty wybrała jesienią 1937 r. konstrukcję F. F. Pietrowa – twórcę udanej haubicoarmaty ML-20 kal. 152 mm. W 1938 r. zbudowano prototyp haubicy i poddano go intensywnym testom poligonowym, po których broń oficjalnie przyjęto do uzbrojenia Armii Czerwonej. Dzięki swoim dobrym cechom balistycznym oraz konstrukcyjnym haubica wz. 1938 (M-30) była swego czasu jedną z najbardziej udanych holowanych haubic wykorzystywanych w dużej ilości we wszystkich większych bitwach frontu wschodniego. Do końca II wojny światowej wyprodukowano 17,5 tys. dział tego wzoru, które jeszcze długo po wojnie stanowiły uzbrojenie pododdziałów artylerii wielu państw świata.

M-30 składa się z dwóch zasadniczych zespołów – lufy z zamkiem i łoża. Zamek typu śrubowo-zawiasowego zapożyczony z haubicy wz. 1910/30 posiada zapadkę ładowniczą oraz bezpiecznik chroniący przed jego przedwczesnym otwarciem. Zespół oporopowrotnika składa się z hydraulicznego wrzecionowego opornika zamocowanego nad lufą i hydropneumatycznego powrotnika pod lufą. Celuje się celownikiem mechanicznym z półzależną linią celowania oraz kątomierzem PG-1 M. Działo naprowadza się na cel - znajdującym się po lewej stronie - mechanizmem kierunkowym oraz mechanizmem podniesieniowym ulokowanym z prawej strony łoża górnego. Łoże dolne posiada rozwierane skrzynkowe nitowane ogony z lemieszami kotwiczącymi oraz duże resorowane koła z hamulcami bębnowymi i oponami wypełnionymi masą gąbczastą. Przed rażeniem odłamkami i pociskami broni małokalibrowej chroni obsługę haubicy tarcza o grubości 3,5 mm. Do holowania M-30 wykorzystywano trakcję konną z przodkiem oraz mechaniczną używając w czasie wojny ciężkich ciągników artyleryjskich „Komintern”, a po wojnie samochodów ciężarowych Star 660 i Star 266.

Budowa haubicy M-30_Cz. Rychlewski Haubica kal. 122 mm wz. 1938 TBiU nr 79 Wydawnictwo MON Warszawa 1982

Haubica wz. 1938 służy do zwalczania siły żywej przeciwnika zarówno odkrytej jak i ukrytej, środków ogniowych piechoty i artylerii, lekkich umocnień polowych oraz zadymiania terenu. Stosuje się do tego celu amunicję rozdzielnego ładowania kal. 122 mm x 284 R ze zmiennym ładunkiem. Do strzelania z haubicy służą pociski: odłamkowo-burzący OF-462 (stalowy) i odłamkowy 0-460 A (stalowo-żeliwny) o masie 21,76 kg, przeciwpancerny kumulacyjny BK-463 o masie 13,34 kg oraz dymny D-462 (stalowy) o masie 22,55 kg. Do miotania pocisków stosuje się dziewięć typów ładunków zmiennych Ż-463 M w postaci woreczków z prochem umieszczanych w mosiężnych łuskach. Amunicja pakowana jest do skrzyń po dwie sztuki w każdej (dwa pociski + dwie łuski). Skrzynia z pociskami stalowymi OF-462 i mosiężnymi łuskami waży 70 kg.

Haubice kal. 122 mm trafiły także w ręce polskich artylerzystów. Wiosną 1943 r. dwanaście sztuk przydzielono do 1. Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki i wykorzystano w czasie bitwy pod Lenino. Później haubice przydzielono m.in. 2. i 3. Brygadzie Artylerii Haubic i użyto z sukcesem w czasie walk o Kołobrzeg, nad Odrą i Nysą Łużycką oraz w szturmie Berlina. W maju 1945 r. Wojsko Polskie posiadało około 300 haubic M-30. Kilka dekad służyły one polskim artylerzystom, a w latach 1950 -1960 produkowane były seryjnie w Hucie Stalowa Wola. W połowie lat 80. XX w. haubice wz. 1938 zmodernizowano zwiększając ich mobilność oraz możliwość zwalczania celów ruchomych. Pod koniec lat 90. XX w. Wojsko Polskie miało w swoich zasobach jeszcze około 300 holowanych haubic kal. 122 mm, które wycofano ostatecznie ze służby dekadę później.

Haubica M-30 o numerze broni 13614 trafiła do zbiorów muzeum latem 1986 r. z JW 1951 Krzystkowice. W naszej kolekcji jest jeszcze jedna haubica M-30 o numerze 13867 wyprodukowana w tej samej fabryce i w tym samym roku, co zaprezentowana powyżej. Na obu działach znajdują się tabliczki informujące o ich naprawach w końcu lat 70. XX w. w Wojskowych Zakładach Remontowych.

Działoczyny polskich artylerzystów przy haubicy M-30 przełom lat 70. i 80. XX w_W czterdziestolecie zwycięstwa. Wydawnictwo KAW Warszawa 1985

Dane techniczne:

Kaliber 122 mm
Masa bojowa ~2500 kg
Ciężar pocisku odłamkowo-burzącego 21,7 kg
Prędkość wylotowa pocisku 515 m/s
Donośność max. 11800 m
Szybkostrzelność 5-6 strz./min
Obsługa 6-8 żołnierzy

Tekst i zdjęcia: Tadeusz Blachura

-------------------------------------------