Armata przeciwlotnicza wz. 1939 (52-K)

(Fabryka nr 8 w Swierdłowsku, 1942 r.)

numer inwentarzowy LMW-KI-1652

W latach 30. XX w. Armia Czerwona używała 76 mm półautomatycznych armat przeciwlotniczych wz. 1931 (3K) i wz. 1938. We wrześniu 1937 r. zespół konstruktorów pod przewodnictwem G. D. Dorochina z Fabryki nr 8 w podmoskiewskich Podlipkach (Kaliningrad) opracował projekt umieszczenia lufy kal. 85 mm na łożu armaty 3K. Na początku 1938 r. ukończono budowę prototypu, który otrzymał fabryczne oznaczenie 52-K. W następnych miesiącach poddano go próbom poligonowym i licznym modyfikacjom. Dopracowany prototyp armaty latem 1939 r. zarekomendowano do przyjęcia na uzbrojenie. Zamówiono niewielką partię próbną działa, a następnie rozpoczęto jego produkcję seryjną. Prowadzono ją w w/w fabryce do jesieni 1941 r. kiedy to zakład ewakuowano do Swierdłowska na Uralu.  22.06.1941 r. Armia Czerwona miała na stanie 2630 armat przeciwlotniczych kal. 85 mm. W sumie do końca wojny dostarczono wojsku 13 422 „pelotki” kal. 85 mm. Brały one udział we wszystkich operacjach Armii Czerwonej od pierwszego do ostatniego dnia Wielkiej Wojny Ojczyźnianej 1941-1945.

Armata plot. 52-K porzucona na jednej z dróg odwrotu Armii Czerwonej latem 1941 r. (zdjęcie - zbiory LMW Drzonów)

Armata 52-K to klasyczne holowane działo przeciwlotnicze średniego kalibru z lufą o 24 bruzdach zakończoną hamulcem wylotowym. Nad lufą znajduje się hydropneumatyczny powrotnik, a pod lufą hydrauliczny opornik. Zamek półautomatyczny z pionowo poruszającym się klinem. Łoże składa się z łoża górnego i łoża dolnego. Z jego lewej strony działa mechanizm podniesieniowy armaty pracujący w zakresie od - 3° do + 82°, a z prawej mechanizm kierunkowy o azymucie 360°. Łoże ustawiono na resorowanym, czterokołowym, dwuosiowym podwoziu z oponami wypełnionymi masą gąbczastą. W trakcie przestawiania armaty w położenie bojowe, które trwało około dwóch minut, koła unoszono, a konstrukcja opierała się na czterech podnośnikach. Opcjonalnie – od 1943 r. – montowano na armacie stalową płytę ochronną o masie 300 kg i o grubości 7 mm. Do holowania „pelotek” średniego kalibru używano samochodów ciężarowych 6x6 i ciągników gąsienicowych przemieszczających się po drodze z prędkością marszową do 50 km/h.

Armata przeciwlotnicza kal. 85 mm wykorzystywana była do walki z samolotami przeciwnika znajdującymi się w odległości od 700 m do 12 000 m i wysokości do około 10 000 m. W służbie wspomagały ją przeliczniki artyleryjskie PUAZO-3 oraz dalmierze stereoskopowe DJa-1. Używano jej również do zwalczania siły żywej i punktów ogniowych przeciwnika stosując amunicję scaloną z zapalnikami czasowymi – w tym naboje z pociskami odłamkowymi UO-365 i UO-365 K. „Osiemdziesiątka piątka” skuteczna była także w unieszkodliwianiu celów opancerzonych. Pocisk przeciwpancerno-smugowy BR-365 o masie 9,2 kg z odległości 1000 m przebijał płytę stalową o grubości 102 mm ustawioną pod kątem 90°.

Armaty średniego kalibru 52-K latem 1943 r. trafiły na wyposażenie 1. Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki służąc w 1. Samodzielnym Dywizjonie Artylerii Przeciwlotniczej. W latach 1944-1945 w składzie Wojska Polskiego wyzwalającego nasz kraj były trzy dywizje artylerii przeciwlotniczej dysponujące po jednym pułku artylerii średniego kalibru z 16 armatami kal. 85 mm oraz dwa samodzielne dywizjony artylerii przeciwlotniczej  z 12 armatami kal. 85 mm. Po zakończeniu działań wojennych nastąpiła znaczna redukcja polskiej armii. Zmiany dotknęły również jednostek artylerii przeciwlotniczej. W 1949 r. w ewidencji Wojska Polskiego (jednostki wojskowe i magazyny mobilizacyjne) znajdowało się 85 armat przeciwlotniczych kal. 85 mm. Stan techniczny większości z nich był nie najlepszy, co wymusiło decyzję o zakupie w Związku Radzieckim ponad 200 nowych armat. Dodatkowo w 1951 r. rozpoczęto w Hucie Stalowa Wola licencyjną produkcję armat przeciwlotniczych kal. 85 mm (wersja KS-12), którą kontynuowano do 1958 r. Na początku 1961 r. w trzynastu pułkach artylerii przeciwlotniczej WP figurowało 195 armat kal. 85 mm. W następnych latach były one sukcesywnie wycofywane z jednostek wojskowych i lokowane w zapasach mobilizacyjnych, a w ich miejsce wchodziły inne systemy uzbrojenia m.in. armaty S-60 kal. 57 mm, KS-19 kal. 100 mm.

Armata przeciwlotnicza wz. 1939 o numerze broni N 9312 to jedna z 2761 armat tego wzoru wyprodukowanych w 1942 r. Trafiła ona do drzonowskiej kolekcji jesienią 1988 r. z Muzeum Ziemi Średzkiej w Koszutach. Jest jedną z czterech armat przeciwlotniczych kal. 85 mm w naszym muzeum – trzy pozostałe (KS-12) wyprodukowane zostały na radzieckiej licencji w latach 50. XX w. w Hucie Stalowa Wola.

Dane  techniczne:

Kaliber 85 mm
Masa bojowa 4,6 t
Ciężar pocisku odłamkowego 9,2 kg
Prędkość wylotowa pocisku 800 m/s
Donośność max. (pionowa) 10500 m
Szybkostrzelność  do 20 strz./min
Obsługa 7 żołnierzy

Tekst i zdjęcia: Tadeusz Blachura

***